Wat waren ze bang. Voor Adolf Hitler, welteverstaan. Al die diplomaten, ministers, aristocraten en goedwillenden waren op één ding uit: een confrontatie met nazi-Duitsland vermijden, uit angst een oorlog te ontketenen. De herinnering aan het lijden in de Eerste Wereldoorlog (‘Dit nooit meer!’) was nog te vers. Niet in de laatste plaats in Engeland, waar een generatie jongemannen was weggevaagd op de slagvelden. In totaal stierven meer dan 16,5 miljoen mensen – alsof het huidige Nederland in één keer ontvolkt zou worden.
Een overwinningsgevoel na dat bloedbad was bij de overwinnaars ver te zoeken, ook na 21 jaar. ‘Appeasement’ was de diplomatieke strategie van Engeland en Frankrijk in de jaren dertig. ‘In redelijke mate’ was daarbij de toverformule, waarbij ze tegemoetkwamen aan de zich opstapelende wensen van de fascistische agressoren. De afloop is bekend: een wereldoorlog was uiteindelijk onvermijdelijk.
Tim Bouveries indrukwekkende, goedgedocumenteerde studie Appeasement. Chamberlain, Hitler, Churchill en de weg naar de oorlog reconstrueert niet alleen de toenmalige internationale betrekkingen, maar ook de Britse binnenlandse politiek die tot deze appeasement-strategie (tegenwoordig een scheldwoord voor politiek slappe knieën) leidde. Het verhaal van Bouverie is nagenoeg bekend, maar zijn grote kracht is dat hij zich richt op de betrokken personen. Dat accent op feilbaar mensenwerk maakt Appeasement een good read.
Vooral de Britse eerste minister Neville Chamberlain, de man die eigenhandig dacht de wereldvrede te kunnen behouden, is een belangrijke troef. Hij was een verwaten kwast, blind geadoreerd door zijn zussen, verstoken van elk spoortje zelftwijfel. Hij was een speelbal in de klauwen van Hitler, wiens verlangen naar herstel van de oorspronkelijke Duitse grenzen overigens door vrijwel alle Duitsers werd gedeeld.
Natuurlijk waren er ook minder narcistische, persoonsgebonden verklaringen voor de fatale appeasement-diplomatie: Engeland en Frankrijk waren simpelweg militair nog niet klaar voor een nieuwe oorlog en ook onderkenden ze onvoldoende Hitlers oorlogszuchtige bedoelingen. Pas na de Duitse inval van Tsjecho-Slowakije op 15 maart 1939 zagen ze dat het hierbij niet zou blijven. En toch, hoeveel verzachtende omstandigheden er misschien ook waren, Winston Churchill oordeelde terecht dat dit ‘een onnodige oorlog’ was – zonder die verfoeide appeasement.
Jeroen Vullings is biograaf en criticus.
Appeasement. Chamberlain, Hitler, Churchill en de weg naar de oorlog
Tim Bouverie vert. Auke van den Berg
560 p. De Arbeiderspers, € 34,99
Bestel in onze webshop.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
