Home Tijdschrift: De Negentiende Eeuw

Tijdschrift: De Negentiende Eeuw

  • Gepubliceerd op: 23 okt 2001
  • Update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Wim Berkelaar

Los nummer ƒ 15,-. E-mail: VandeLaar@fhk.eur.nl


Onlangs overleed de televisiester Sylvia Millecam aan borstkanker. Millecam had nog in het land der levenden kunnen zijn als ze zich tot medisch specialisten had gewend. Maar dat weigerde ze. Millecam koos voor het alternatieve circuit van kwakzalvers, waarvan het orakel Jomanda de bekendste is. Een medisch specialist vroeg zich na de dood van Millecam verwonderd af hoe het toch mogelijk was dat een vrouw, die in het televisieprogramma Ook dat nog wekelijks aandacht vroeg voor consumentenbedrog, zichzelf zo door kwakzalvers liet belazeren.
        Historicus Jan Romein zou het wel weten. In zijn onvoltooide magnum opus Op het breukvlak van twee eeuwen zocht hij naar een verklaring voor de ‘honderd en een profeten’, die rond 1900 alternatieve geneeswijzen en levensbeschouwingen propageerden. De marxist Romein beschouwde de alternatieve humbug als uitingen van een verwende burgerij, die zich wentelde in een vrijblijvend schuldgevoel tegenover het proletariaat.
Nu, een eeuw later, wordt het scherpe oordeel van Romein door een nieuwe generatie geschiedschrijvers afgedaan als ‘finalistisch’. Romein kon de alternatieve medische bewegingen gemakkelijk duiden als ‘de kleine geloven’, na de overweldigende successen die de medische wetenschap de twintigste eeuw heeft geboekt. Maar daarmee deed hij de alternatieve geneeswijzen geen recht, schrijven Frank Huisman en Henk te Velde in De Negentiende Eeuw (2001/3), dat een speciaal nummer heeft gewijd aan ‘de medische kleine geloven rond 1900’.
Een bonte stoet kleurrijke alternatievelingen passeert de revue. Zoals Felix Ortt (1866-1952). Hij noemde zich christen-anarchist en verkondigde het zogenaamde ‘liefdesbeginsel’. Als een pionier van New Age geloofde Ortt dat de ‘goddelijke liefde’ in alle mensen aanwezig was. De Bergrede van Jezus, waarin naastenliefde en geweldloosheid werd gepreekt, vormde zijn bron van inspiratie. In 1900 stichtte Ortt de Christen-anarchistische kolonie der Internationale Broederschap in Blaricum. Hij zegde zijn baan op en legde zich toe op de verkondiging van zijn boodschap.
        Als zo velen piekerde ook Ortt over de leegte die de ‘dood van God’ had achtergelaten. Maar geen nood: Ortt kwam met een eigen leer. Onder de afschrikwekkende titel ‘Inleiding tot het pneumat-energetisch monisme’ ontwikkelde Ortt de theorie van de Al-Eenheid. Alles wat gebeurde kon als omzetting van energie worden beschouwd. Er was in die energie een ‘ordenend beginsel’ aanwezig: God, door hem Al-Eenheid genoemd. Tja. Atheïst Ludwig Feuerbach constateerde het rond 1840 al: de mens schept God naar zijn beeld.
Toch sloeg Ortt niet alleen wartaal uit. Hij was in 1890 een van de oprichters van de
Nederlandse Bond tot Bestrijding van Vivisectie. De standpunten die hij daar verkondigde zijn zo gek nog niet. Ortt keerde zich tegen dierproeven tijdens de Eerste Wereldoorlog, waarbij dieren het slachtoffer werden van de ontwikkeling van gifgassen. Kennelijk kwam het niet in hem op dat de mens die zo doortrokken zou zijn van het ‘liefdesbeginsel’ dezelfde was die straffeloos dieren mishandelde. Frederik de Grote gaf blijk van een realistischer kijk op de mens met de aan hem toegeschreven uitspraak dat wie de mensen leert kennen, de honden prefereert.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Scène uit Anak Indië
Scène uit Anak Indië
Recensie

Anak Indië laat zien: Indische Nederlanders zijn doorzetters 

Driehonderdduizend Indische-Nederlanders, Molukkers en Peranakan-Chinezen werden na de Tweede Wereldoorlog uit Nederlands-Indië, en later Indonesië, naar Nederland gerepatrieerd. Anak Indië. In Nederland door omstandigheden laat zien hoe het hun verging.  Weten Nederlanders echt zo weinig over Nederlands-Indië? Anak Indië begint met een fragment uit het tv-programma De slimste mens, waarin kandidaten de vraag ‘Wat weet...

Lees meer
Wij brachten de wildernis tot bloei
Wij brachten de wildernis tot bloei
Recensie

Streng gereformeerde Nederlanders trokken de Amerikaanse wildernis in

In de negentiende eeuw stichtten streng gereformeerde Nederlanders nederzettingen in de VS. Daar legden ze hun manier van leven op aan de inheemse bevolking en de natuur.  ‘De ploeg van den landbouwer gaat bestendig voort zonder bloedstorting het Vasteland te overwinnen; steden en Staten komen, als bij toverslag, tevoorschijn uit den boezem der Westelijke wildernissen;...

Lees meer
Rutte en Schoof verwelkomen de Spaanse premier Sánchez op de NAVO-top
Rutte en Schoof verwelkomen de Spaanse premier Sánchez op de NAVO-top
Opinie

De verzorgingsstaat maakt ons óók weerbaar 

Laat hogere defensie-uitgaven niet ten koste gaan van de verzorgingsstaat, waarschuwt historicus.

Lees meer
Babyboomers groeien op met Dr. Spock 
Babyboomers groeien op met Dr. Spock 
Artikel

Babyboomers groeien op met Dr. Spock 

Na de oorlog brachten miljoenen Amerikaanse ouders hun kinderen groot met de opvoedbijbel Baby and Child Care van Dr. Benjamin Spock in de hand. Ze waren blij met zijn pleidooi voor een ontspannen, liefdevolle opvoeding. Maar conservatieven vonden dat hij een hele generatie had veranderd in watjes, die te beroerd waren om in Vietnam te...

Lees meer