Home TENTOONSTELLING: Eerbetoon aan eigenzinnige Sovjetkunstenaars

TENTOONSTELLING: Eerbetoon aan eigenzinnige Sovjetkunstenaars

  • Gepubliceerd op: 14 december 2012
  • Laatste update 22 mei 2023
  • Auteur:
    Bas Kromhout
  • 4 minuten leestijd

De provinciale PVV-afdeling vindt het ‘schandalig’. Het Drents Museum heeft ter promotie van zijn tijdelijke tentoonstelling De Sovjetmythe een tien meter hoog standbeeld van Lenin in Assen geplaatst. Volgens de Drentse discipelen van Wilders is het beeld een vorm van persoonsverheerlijking en propaganda voor een massamoordenaar. Hierin hebben zij honderd procent gelijk. Want dit is precies waar de tentoonstelling over gaat.

De tientallen schilderijen en sculpturen die van het Staats Russisch Museum in Sint-Petersburg naar Assen zijn overgebracht, zijn gemaakt tussen 1932 en 1960, toen grote delen van de bevolking van de Sovjet-Unie zuchtten onder het totalitaire bewind van Stalin en Chroesjtsjov. In de communistische heilstaat probeerde het politbureau controle te krijgen over elk aspect van het individuele en collectieve bestaan. Dat gold ook voor de beeldende kunsten.

Vanaf 1932 werden kunstenaars gedwongen lid van een soort communistische Kulturkammer. Het Kremlin verlangde dat zij de zegeningen van Stalins regime verbeeldden voor een groot publiek. Iedereen, tot en met de laatste rendierfokker in Oost-Siberië, moest de boodschap kunnen begrijpen. Abstractie was daarom uit den boze. De nieuwe kunstdoctrine werd ‘socialistisch realisme’ genoemd.

Kunsthistorici in het Westen hebben altijd neergekeken op dit genre, dat doorgaat voor smakeloze eenheidsworst. Maar wie de tentoonstelling in Assen bekijkt, valt op hoe gevarieerd en kwalitatief hoogstaand veel van de geëxposeerde werken zijn. Dat is natuurlijk niet de verdienste van Stalin en zijn kunstpolitie, maar van de individuele kunstenaars. Als De Sovjetmythe de bezoeker iets laat zien, dan is het dat sommige schilders en beeldhouwers manieren vonden om binnen de voorgeschreven kaders hun artistieke eigenheid tot uitdrukking te brengen.

Bij veel kunstenaars schemert de invloed van de internationale avant-garde door het realistische keurslijf heen. Dat geldt bij uitstek voor zulke titanen van de moderne kunst als Kazimir Malevitsj en Pavel Filonov. Maar kijk bijvoorbeeld ook eens naar Alexander Deineka. Hij hield zich aan de voorgeschreven onderwerpen: industrie, platteland, sport – dit alles in een positief licht. Maar daarbinnen koos hij voor ongebruikelijke scènes, perspectieven en vormen.

Zo heeft Deineka’s schilderij Textielwerkster (1927) een transparante, SF-achtige uitstraling. Bij Kolchozboerin op de fiets (1935) word je als beschouwer eerder herinnerd aan het Amerikaanse realisme uit dezelfde periode dan aan de bekende Sovjetpropagandaplaatjes. Het is wellicht geen toeval dat Deineka in de jaren dertig een bezoek bracht aan de Verenigde Staten en zijn indrukken verwerkte in een aantal schilderijen, waarvan een drietal eveneens is geëxposeerd.
Toegegeven: niet alle kunstenaars van het socialistisch realisme waren zo eigenzinnig. In Assen is ook veel kitsch te zien van het soort dat je van tevoren zou verwachten: hyperrealistische manshoge schilderijen van zingende boerinnen, kinderen met rode halsdoekjes en de Grote Leiders Lenin en Stalin.

De bijschriften van de tentoonstellingsmakers waarschuwen dat deze doeken liegen. Terwijl op Arkady Plaskovs Feest in de kolchoz (1937) spekkige landarbeiders en -arbeidsters zich te goed doen aan mandenvol fruit en gebak, vanaf een poster liefdevol gadegeslagen door vadertje Stalin, stierven in werkelijkheid miljoenen plattelandsbewoners de hongerdood.
Deze historische context is onontbeerlijk om eventuele argeloze bezoekers van het Drents Museum te wapenen tegen zulke krachtige propagandabeelden. Maar zal er heus iemand zijn die, zoals de Drentse PVV kennelijk vreest, na een bezoek aan De Sovjetmythe het eerste vliegtuig naar Colombia pakt om zich aan te sluiten bij Tanja Nijmeijer en haar communistische medeguerrillero’s?

Ik denk het niet. Als je in deze tentoonstelling per se een eerbetoon wilt zien, dan geldt dat niet de communistische vijanden van de vrijheid, maar die paar kunstenaars die het lef en de inventiviteit hebben gehad om ondanks alles zichzelf te blijven.


De Sovjet-mythe. Socialistisch realisme 1932-1960
Drents Museum
Tot en met 6 juni 2013. Open: di-zo 11-17 uur. Info: 0592-37 77 73 of www.drentsmuseum.nl

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Artikel

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?

De Verenigde Staten leggen sancties op aan Sudan omdat het leger chemische wapens zou hebben gebruikt in de burgeroorlog in het land. Volgens The New York Times zette de Sudanese legerleider Burhan chloorgas in bij gevechten met de paramilitaire eenheid Rapid Support Forces (RSF). Tijdens de Eerste Wereldoorlog gebruikten Duitse soldaten al chloorgas bij Ieper,...

Lees meer
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Interview

’Voor Poetin heeft de claim op de Krim iets spiritueels, net als voor Catharina de Grote’

Tijdens de collegedag Het Russische imperium op 26 juni vertelt historicus Ivo van de Wijdeven over de geschiedenis van de Krim. Hij geeft voorproefje van wat hij die dag gaat vertellen: ‘De Krim is de mythische geboortegrond voor zowel de Oekraïners als de Russen.’ ‘De Krim is al eeuwenlang een twistpunt en daardoor de ideale...

Lees meer
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer