De gelauwerde socioloog Abram de Swaan (1942) hanteert in zijn nieuwe studie Tegen de vrouwen een ruime definitie van de term ‘emancipatie’. Hieronder verstaat hij historische gebeurtenissen als de afschaffing van de slavernij, de opkomst van de arbeidersbeweging, de strijd voor het vrouwenkiesrecht en de bevrijding van het westerse kolonialisme – aan al deze verschijnselen ligt de vooruitgangsgedachte ten grondslag dat mensen gelijkwaardig zijn. In dit boek gaat het De Swaan om het grondmotief achter de opkomst van het nieuwe extreem-rechts, van het christelijk fundamentalisme en van het jihadisme.
Doorgaans komt men dan ter verklaring aan met ‘verzet tegen de moderniteit’, maar De Swaan spreekt zich gerichter uit. Hij noemt deze drie verschijnselen een reactie op de wereldwijde vrouwenemancipatie. Dat lijkt mij een bijzonder aannemelijke theorie. Uit de populaire Amerikaanse televisieserie The Sopranos wisten we al waar al het geweld van gangsters uit voortkomt: uit het idee dat ze er als uitstervende soort niet meer toe doen in de nieuwe wereld; hun mannelijkheid (hun ‘eer’) zou daardoor in het geding zijn. Gereutel van een voorbij patriarchaat.
Hoe erg dat gewraakte patriarchaat zich manifesteert, behandelt De Swaan uitvoerig in zijn studie, die daarom als een terechte aanklacht leest. Een greep uit de tribale ellende vrouwen door agressieve mannetjesputters aangedaan: genitale verminking, kinderhuwelijk, aangezichtsverminking, verkrachting, eerwraak. Allemaal voortkomend uit verzet tegen de ‘onstuitbare opkomst van vrouwen in de wereld van nu’, volgens De Swaan.
Geen vrolijk geschrift, dit Tegen de vrouwen. Maar de gedachte die dit onderzoek stut is optimistisch: De Swaan keert zich vanwege zijn vertrouwen in het individu tegen het groepsdenken. Hij leeft liever in een wereld waarin hij mensen die hij ontmoet kan waarderen om hun uniciteit dan omdat ze deel uitmaken van een groep. In deze tijd van identiteitspolitiek en andere intolerantie is zijn opstelling ronduit lovenswaardig.
Jeroen Vullings is biograaf en criticus.
Tegen de vrouwen. De wereldwijde strijd van rechtsisten en jihadisten tegen de emancipatie Abram de Swaan, 280 p. Prometheus, € 19,90
Dit artikel is exclusief voor abonnees
