Stille Getuigen: De plek waar IJje Wijkstra toesloeg

De geschiedenis laat haar sporen na. Monumenten, voorwerpen en graven herinneren aan bijna vergeten personen. Hun verhaal wordt hier verteld. Deze keer de gedenksteen bij het Groningse gehucht Kornhorn, op de plek waar IJje Wijkstra (1895-1941) in 1929 vier veldwachters doodschoot.

IJje Wijkstra en zijn minnares Aaltje Wobbes worden in de vroege ochtend van 18 januari 1929 wakker van gepraat op het erf. Het zijn vier veldwachters die de vrouw komen halen om haar naar de rechtbank te brengen. Daar moet zij terechtstaan omdat zij, nadat haar man in het gevang was beland, haar zes kinderen onverzorgd achterliet om met Wijkstra te gaan samenwonen. Aaltje schreeuwt dat ze niet mee wil en valt IJje snikkend om de hals. Buiten worden de agenten ongeduldig. ‘Doe de deur open,’ roepen ze. ‘Anders trappen we hem in.’
        Op het moment dat de deur bezwijkt, slaan bij Wijkstra de stoppen door. Hij pakt zijn pistool en schiet een agent door het hoofd. Daarna gaat hij met een geladen karabijn door de achterdeur naar buiten. Twee vluchtende dienders schiet hij neer. De vierde agent duikt in een greppel. Met drie schoten weet hij Wijkstra te verwonden, maar dat wakkert zijn woede alleen maar aan. Na terug te hebben geschoten duikt IJje op de man en snijdt hem met zijn mes de keel door. Datzelfde lot treft zijn drie dode collega’s.
        Na de viervoudige moord steekt Wijkstra zijn huis in brand en slaat op de vlucht. Met een vriend gaat hij naar Groningen om zijn wonden in het ziekenhuis te laten verbinden. Daar wordt hij op straat gearresteerd. De moordpartij is al snel het gesprek van de dag. Straatzangers zingen liedjes over ‘de koelbloedige, beestachtige moordenaar’ en de kranten staan er vol van. Nederland is verontwaardigd. ‘Deze man mag niet meer terugkomen in de maatschappij,’ schrijft het tijdschrift Het Leven. ‘Voor een beest als hij is hier geen plaats!’
        Wijkstra was een vrijbuiter met een anarchistische inslag. De metselaar en klompenmaker stroopte graag en had, zoals zoveel arbeiders in het heidegebied rond Grootegast, weinig op met het gezag. Hij was een vrolijke man die harmonika speelde. Hij las boeken over occultisme, maar ook het werk van Friedrich Nietzsche. Volgens zijn zwager had ‘zijn lezerij’ IJje tot ‘het werktuig van de Satan’ gemaakt. Zelf meende hij ‘altijd dat er iets was dat naar mij zag, en dat ik niet kon zien’.
        Van vrouwen moest IJje weinig hebben, maar Aaltje bracht zijn hoofd op hol. Aanvankelijk sloeg hij haar avances af, maar hij kon moeilijk weerstand aan haar bieden. ‘Als ze bij je op de kooi vliegen, is het ook wat,’ zei hij dan. ‘Ik ben er maar weer mee begonnen.’ Tijdens de rechtszaak probeerde zijn advocaat Wijkstra ontoerekeningsvatbaar te laten verklaren. De rechter achtte ‘seksuele horigheid’ echter niet bewezen en veroordeelde hem tot levenslang. In hoger beroep werd dat teruggebracht tot twintig jaar.
        De geruchtmakende viervoudige moord veroorzaakte een diep litteken in de dorpsgemeenschap. Toen Plaatselijk Belang in 1999 voorstelde een gedenksteen te plaatsen, liepen de emoties weer hoog op. ‘Elk die geld geeft voor dit doel laadt een blijvende bloedschuld op zich,’ schreef een emotionele briefschrijver in de Leeuwarder Courant. Uiteindelijk kwam de steen er toch – als herinnering aan de moord en met een reflectieve spreuk van de Libanese dichter en filosoof Kahlil Gibran: ‘Wanneer je geest gaat zwerven met de wind, doe je, alleen en onbewaakt, anderen en dus ook jezelf kwaad’        
Wijkstra is nog niet vergeten. Een toneelstuk over de zaak dat amateurvereniging It Moat Kinne uit Broeksterwoude vorig jaar speelde, werd met negen uitverkochte opvoeringen een doorslaand succes. Zelfs een kluizenaar, net zo vrijgevochten als Wijkstra, verliet voor even zijn zelfgekozen isolement. Hij liep zo’n tien kilometer om de voorstelling te zien.