Stelling publieke omroep

Martin Sommer: 
‘Het huidige omroepbestel vindt zijn oorsprong in het Zendtijdbesluit van 1930. De radiozendtijd werd toen opgedeeld onder vier aparte zendgemachtigde verenigingen, omdat de Nederlandse samenleving strikt verzuild zou zijn geweest. Het probleem is echter dat de scheidslijnen tussen katholieken, protestanten, roden en liberalen in werkelijkheid lang niet zo absoluut waren als wel door historici is beweerd.

Dat de Nederlandse bisschoppen het in 1954 nodig achtten de katholieke gelovigen middels een officieel mandement onder meer te verbieden naar de VARA te luisteren, zegt genoeg over hoe het er werkelijk voor stond. Het nieuwe omroepbestel wakkerde de verzuiling eerder aan dan dat deze er het logische gevolg van was. Want om het bestaansrecht van de verenigingen te kunnen legitimeren, werd de ideologische boodschap van de programma’s sterk aangedikt.

“Baas in eigen huis, en het huis ten laste van de gemeenschap” noemde de socioloog J.A.A. van Doorn dat ooit treffend. Inmiddels behoort ook deze opgeklopte ideologische strijd tot het verleden. Uitgezonderd de EO zijn de omroepverenigingen ideologisch inwisselbaar geworden. Het terugbrengen van de publieke omroep tot één organisatie op één net lijkt mij een logische volgende stap. Mits de publieke omroep zich voortaan beperkt tot het aanvullen van media die wél de eigen broek moeten ophouden, in plaats van er direct mee te concurreren.’
 
Beatrice de Graaf: 
‘NRC Handelsblad noemde de NPO een “starre moloch”. Als inflexibiliteit het probleem is van de publieke omroep, mogelijk gecombineerd met het vermeend links-elitaire karakter ervan, zal het dan echt helpen dit instituut verder te reduceren tot een superorganisatie op één net? Veel critici staren zich blind op de veronderstelde gevolgen van de verzuiling. Ze sluiten de ogen voor de historische ontwikkelingen die ertoe hebben geleid dat democratieën als Nederland, Engeland en Duitsland elk op unieke wijze tot een publiek omroepbestel zijn gekomen dat inmiddels een zeer divers publiek bedient.

De BBC, ooit begonnen als commercieel bedrijf, maar al snel verpubliekrechtelijkt, is de afgelopen decennia steeds verder verzuild in diverse thematische kanalen. De Duitse publieke omroep werd na de oorlog door de geallieerden opgericht om staatsfascistische propaganda voorgoed onmogelijk te maken. Ook daar zijn de ARD en ZDF inmiddels verkaveld in allerlei deelraden die diverse soorten publiek bedienen.

We moeten de unieke geschiedenissen van de westerse publieke omroepen respecteren. En afstappen van het geloof dat commercialisering of een verdere reductie van het publieke bestel automatisch tot meer diversiteit en grotere mediavrijheden leidt. Integendeel, dit brengt eerder het gevaar met zich mee van staatspropaganda of platte marktbelangen dan dat het de diversiteit dient van een levende democratie.’
 
Felix Klos:
‘De verzuiling verdeelde de samenleving in groepen die zich wentelden in hun eigen gelijk. Met de belevingswereld van de ander hoefde je nauwelijks rekening te houden. Nederland was tolerant in de echte zin van het woord: we tolereerden het bestaansrecht van enkele welomschreven groepen. Rond de laatste eeuwwisseling leek de secularisatie die verzuiling eindelijk te hebben doorbroken. Voor mijn generatie hebben de namen van al die televisieomroepen in elk geval nooit betekenis gehad.

Er gloorde een nieuw tijdperk van het individu en van de gezamenlijke feitelijkheid. Maar de oude verzuiling dreigt nu over te gaan in een nieuwe variant die zich vooral online voltrekt. Een die niet meer langs religieuze lijnen loopt, maar langs die van etniciteit en ideologie. Minachting van de waarheid, aangewakkerd en gefaciliteerd door de algoritmes die het web van de filterbubbel om ons heen weven, heeft een verwoestend effect op onze samenleving, democratie en rechtsstaat.

De scheiding tussen leugen en werkelijkheid lijkt bezweken onder druk van het overweldigende aanbod entertainment. Juist nu is er daarom behoefte aan een sterke bron van publieke informatievoorziening. Eén zender lijkt me wat karig, twee zenders genoeg. Publieke televisiemakers moeten zich gaan toeleggen op documentaires, nieuwe formats voor politieke-informatievoorziening en oorspronkelijk kwaliteitsdrama. Dat kost een paar centen, maar dan heb je ook wat.’