Martin Sommer
‘Dat spreekt mij zeker aan. Want al die omstreden standbeelden zeggen iets over ons eigen verleden. En ze doordringen ons ervan dat mensen er vroeger heel andere denkbeelden op na hielden dan wij tegenwoordig. Zo had eeuwen geleden niemand moeite met slavernij. Maar als je daarover begint, wordt het je ernstig kwalijk genomen. Terwijl je over de geschiedenis juist vrijuit van gedachten moet kunnen wisselen.
En wat is er eigenlijk mis met het standbeeld van Coen? Er is toch geen voorbijganger die erbij gaat staan juichen en roept dat we een massamoord op de Banda-eilanden nog eens over zouden moeten doen? Het begint met het neerhalen van Coen, en waar eindigt het? In Den Haag staat een standbeeld van oud-premier Willem Drees. Onder zijn politieke verantwoordelijkheid vonden de politionele acties plaats. Weg met dat beeld! En het beeld van Wilhelmina op het Rokin in Amsterdam – kan dat nog, nu zoveel mensen vinden dat zij in de oorlog te lang zweeg over de Jodenmoord?
Ik moet ook denken aan W.F. Hermans, die onder de apartheid Zuid-Afrika bezocht, waarop de Amsterdamse PvdA-fractie al zijn boeken uit de bibliotheek wilde laten verwijderen. Wat begint met het zuiveren van de doden, eindigt immers met het zuiveren van de levenden.’
Beatrice de Graaff
‘Elke generatie vecht de oorlog van de vorige uit, maar dan als farce. Een oorlog tegen standbeelden is net zo zinloos als misleidend. Want de geschiedenis vlak je er niet mee uit. Toch kunnen we de huidige history wars ook niet zomaar terzijde schuiven. Nieuwe generaties en nieuwe bevolkingsgroepen hebben het recht hun eigen geschiedenis te schrijven. Ook wanneer die botst met de oudere. Het is daarbij de uitdaging om de geschiedenis als complex en veelvoudig geheel te laten bestaan.
Neem Duitsland. Daar heeft men met schade en schande geleerd hoe om te gaan met “schuldige monumenten”. Daar is de Muur na 1989 meteen afgebroken, en alle Lenins en Stalins zijn van hun sokkel gehaald. Daarna zijn er toch op een aantal plaatsen stukjes Muur teruggeplaatst; sommige DDR-monumenten zijn expres gespaard – met het oog op het historisch besef van die nieuwe generatie.
De crux is echter dat de context van deze artefacten fundamenteel is veranderd én dat dat duidelijk is aangegeven. Bij de resten van de Muur staan bordjes; Lenin en Stalin zijn in een museale context, mét toelichting opgesteld. Gevoelde onderdrukking kan niet worden uitgewist, maar moet worden toegelicht. Tegelijk hebben de Duitsers nieuwe standbeelden opgericht, voor de nieuwe helden van de revolutie. Beide verdienen hun sokkel, als het onderschrift maar helder is.’
Felix Klos
‘Het verdwijnen van “oude helden” uit het straatbeeld zou organisch en geleidelijk moeten gaan. Met oog voor het gewicht van de geschiedenis en de behoeftes van het heden. Misschien wel zoals het recentelijk ging in het Cubaanse Havana, waar een standbeeld van Julio Antonio Mella (1903-1929) – de oprichter van de eerste communistische partij in Cuba – moest plaatsmaken voor een splinternieuwe Gucci-boetiek. Het incident leek wel verzonnen als metafoor voor de opkomst van het kapitalisme in het land van Raúl Castro.
Je zou alleen nog willen dat het beeld van Mella voor het nageslacht was bewaard. We mogen geen voorbeeld nemen aan de middeleeuwse christenen, die vol leedvermaak de bronzen ruiterstandbeelden van heidense Romeinse keizers lieten omsmelten. Daarom hebben we nu alleen nog het standbeeld van Marcus Aurelius over – en dat alleen maar omdat de vandalen dachten dat het een beeld van de christelijke keizer Constantijn betrof.
Standbeelden zijn symbolen van de waarden van een gemeenschap. Historische personen waarvan we weten dat ze misdaden tegen de menselijkheid hebben begaan, zouden we eigenlijk niet moeten omsmelten, maar op een radicaal andere manier moeten presenteren. Met behulp van plaquettes en tentoonstellingen zouden de “oude helden” kunnen worden ingezet als ontstekingsvonk voor nieuwe gesprekken over pijnlijke periodes uit het verleden.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
