Home Steeds een nieuw begin

Steeds een nieuw begin

  • Gepubliceerd op: 14 augustus 2018
  • Laatste update 11 apr 2023
  • Auteur:
    Annegreet van Bergen
  • 4 minuten leestijd
Steeds een nieuw begin

Een verkeerde potloodlijn is tot opluchting van Annegreet van Bergen zo uitgegumd. Die mogelijkheid danken we aan de ontwikkeling van het rubber.

Sinds enige tijd zit ik op tekenles, iets wat al tijden op mijn lijstje stond en wat ik eindelijk ben gaan doen. Ik ben geen groot talent, maar helemaal kansloos ben ik evenmin. De door mij getekende appels, kannen en vogels lijken onmiskenbaar op appels, kannen en vogels. Maar het wordingsproces is bepaald niet zoals ik dat las in de biografie van de Duitse kunstenares Käthe Kollwitz: ‘Het leek alsof ze het beeld al in haar hoofd had, net als de door haar getekende lijnen. Die lieten precies zien wat zij had gezien en hoe ze het wilde weergeven.’

Bij mij heeft een appel eerst de bolling van een tomaat, dan weer van een peer. Voordat ik een appel goed op papier heb, heb ik heel wat foute lijnen uitgegumd en ben telkens weer opnieuw begonnen. Toen ik de allereerste keer gum gebruikte, vroeg ik mijn tekenlerares of dat wel mocht. ‘Natuurlijk, waarom dacht je dat we anders gum hebben gekregen?’

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Historischnieuwsblad.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste historische verhalen door toonaangevende historici. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand, de eerste maand €1,99. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.

Daaraan moest ik denken toen ik het prachtige boek ‘over uitgummen en opnieuw beginnen’ van schilder, tekenleraar en gumverzamelaar Paul Dirks kreeg. Gumboek heet het. ‘Iets uitgummen heeft veel meer betekenis dan het op het eerste gezicht lijkt,’ schrijft Dirks. ‘Het is ook ruimte maken; opnieuw beginnen.’ Het valt te bezien of je door iets uit te gummen echt met een schone lei kunt beginnen. Dirks vertelt bijvoorbeeld over het experimentele kunstwerk ERASED de KOONING DRAWING: een tekening van Willem de Kooning werd door ‘assemblagekunstenaar’ Robert Rauschenberg met instemming van De Kooning uitgegomd en is nu een beroemd werk dat in het San Francisco Museum of Modern Art hangt. Me dunkt, een nogal bijzondere toepassing van gum.

Het door Dirks in eigen beheer uitgegeven Gumboek bevat werk van schrijvers en kunstenaars waarin gum een rol speelt. Ook staan er afbeeldingen van honderden, misschien wel duizenden gummetjes in. Die roepen herinneringen op aan de bureaula van mijn vader; aan de School voor Scheppende Handen waar ik handenarbeid kreeg; aan mijn middelbare-schooletui met passer, geodriehoeken en het Läufer-gummetje waarin ik met potlood een gat had geboord.

Gum danken we aan rubber. Rubber stamt oorspronkelijk uit Zuid-Amerika. Begin zestiende eeuw maakte deze grondstof zijn entree in Europa. Spaanse veroveraars namen indiaanse balspelers mee op tournee door Spanje. De rubberen bal waarmee de indianen speelden leek in niets op de met wol of veren gevulde Europese leren ballen. De rubberen ballen stuiterden, en stuiteren was zo ongekend dat het Spaans er niet eens een woord voor had.

Begin negentiende eeuw gingen industrieel pioniers steeds beter begrijpen hoe ze het buigzame en trillingen absorberende materiaal konden gebruiken. In 1839 werd het vulkaniseren ontdekt en lukte het rubber blijvend van vorm te laten veranderen. Sindsdien nam de vraag naar rubber in rap tempo toe en nog altijd wordt rubber, zichtbaar en onzichtbaar, voor van alles en nog wat gebruikt. Voor auto-, fiets- en vliegtuigbanden, voor leidingen in verbrandingsmotoren, voor isolatie van elektrische bedrading en voor afdichtingsringen in vrijwel iedere installatie. Een wereld zonder rubber is ondenkbaar.

Ook kunnen we ons een wereld zonder gum niet meer voorstellen. Volgens Dirks danken we deze toepassing van rubber aan de Engelse scheikundige Joseph Priestley, die in 1770 ontdekte dat je met gestold rubber potloodlijnen kunt uitgummen. Hoe blij ik ook ben met gum (of stuf en vlakgom, zoals wij het vroeger noemden), nog meer plezier heb ik van het tekstverwerkingsprogramma op mijn computer en vooral van de Backspace-toets, waarmee ik net zo gemakkelijk fouten herstel als dat ik ze maak.

Op een typemachine kon je fouten niet zomaar wegwerken. Zeker niet toen je nog met carbonpapier kopieën maakte. Want in de doorslagen bleef elke fout, ook als hij verbeterd was, genadeloos zichtbaar. In het origineel kon je aanvankelijk alleen correcties aanbrengen met gum. Later kwam Tipp-Ex eerst met witte weglakvloeistof. Daarna met papiertjes die aan één kant met wit poeder waren bestrooid. Als je die op het origineel legde en dezelfde letter opnieuw typte, kwam er een witte afdruk precies op het zwart van de foute letter. Vervolgens kon je daar de goede letter overheen typen. Een heel gedoe. Niet te vergelijken met het huidige tekstverwerkersgemak. In deze column heb ik wel honderd keer woorden of zinnen gewist en ben ik telkens opnieuw begonnen. Niemand die het ziet. Maar, anders dan bij gum, zal er ook nooit een ERASED van BERGEN COLUMN verschijnen.

Dit artikel is gepubliceerd in Historisch Nieuwsblad 9 - 2018