Het Westen zegt op te komen voor de mensenrechten. In werkelijkheid viert politiek opportunisme hoogtij. Zo laat de Frans-Britse jurist Philippe Sands zien in zijn boek over de kolonisatie van een eilandenarchipel in de Indische Oceaan.
In de avond van 27 april 1973 werd Liseby Elysé, 21 jaar oud, gesommeerd Peros Banhos stante pede te verlaten. Ze had er haar hele leven gewoond. ‘Het eiland is gesloten,’ zei een Britse meneer tegen de hoogzwangere vrouw. Waaraan die meneer zijn autoriteit ontleende was haar een groot raadsel. Twee jaar eerder had ze voor het eerst een witte man op het eiland gezien. Ook een Brit. Die had verzuimd de eilandbewoners te informeren dat ze niet langer bij Mauritius hoorden, maar een Britse kolonie waren geworden.
Liseby Elysé verliet nog diezelfde avond met 1500 lotgenoten Peros Banhos. Een vrachtschip bracht hen in vier dagen naar Port Louis, de hoofdstad van Mauritius. De achtergebleven huisdieren werden in een loods vergast. Verschillende gedeporteerden overleefden de barre overtocht niet. Liseby kreeg enkele dagen na aankomst in Port Louis een miskraam.
Philippe Sands weet in zijn boeken altijd het spanningsveld tussen recht en geschiedenis moeiteloos op te zoeken, vaak vanuit persoonlijke betrokkenheid. Ook in De laatste kolonie is dat het geval. Sands was de advocaat van Liseby Elysé en enkele van haar lotgenoten voor het Internationale Gerechtshof in Den Haag. Hij schetst een ontluisterend beeld van de discrepantie tussen de beleden betrokkenheid van het Westen bij de mensenrechten en het politieke pragmatisme van alledag.
In 1941 beschreven de Amerikanen en Britten in hun Atlantisch Handvest de doelstellingen van hun alliantie. Ze maakten het zelfbeschikkingsrecht van alle volkeren tot inzet van de oorlog. Bovendien moesten de Verenigde Naties toekomstige ‘misdaden tegen de menselijkheid’ voorkomen, waaronder die van deportatie.
Het internationale recht werd in het geval van Peros Banhos op cynische wijze geschonden. De Amerikanen wilden er op het hoogtepunt van de Koude Oorlog een militaire basis vestigen en het Labour-kabinet van Harold Wilson leverde dat maar al te graag. Dat er mensen woonden, was een kwestie van pr-management. De Britse regering stelde dat het om contractarbeiders ging, niet om permanente bewoning. Een regelrechte leugen. In september 2018 getuigde Liseby Elysé in Den Haag: ‘Ik vertel u hoe ik geleden heb sinds ik van mijn paradijselijke eiland werd weggevoerd.’ Philippe Sands heeft dat verhaal op indringende wijze weten te verwoorden in De laatste kolonie.
Eric Palmen is historicus.
De laatste kolonie. Misdaden tegen de menselijkheid in de Indische Oceaan
Philippe Sands
224 p. Spectrum, € 21,99
