Kunst is er voor iedereen, maar niet iedereen is voor kunst. In zijn proefschrift Voor sociaal-democratie, smaakopvoeding en verheffend genot schrijft Marc Adang hoe een eeuw geleden de vereniging Kunst aan het Volk tevergeefs het arbeidersproletariaat probeerde te bereiken. Tegenwoordig kampt een kunstcentrum in de Bijlmermeer met vergelijkbare problemen.
‘Kunst is er niet alleen voor de elite. Ook gewone mensen zijn kunst waard.’ Deze uitspraak zou afkomstig kunnen zijn van een van de vooraanstaande sociaal-democraten die in 1903 in Amsterdam de vereniging Kunst aan het Volk (KAHV) oprichtten. Zij wilden arbeiders geestelijk verheffen door hen in aanraking te brengen met kunst.
In werkelijkheid is hier Eva Brinkman aan het woord, stafmedewerker van het Centrum Beeldende Kunst in de Amsterdamse Bijlmermeer. Net als KAHV wil CBK Zuidoost ‘kunst naar de mensen toe brengen.’ Brinkman: ‘Kunst is een verrijking van je leven, of je nu rijk bent of arm.’
CBK Zuidoost is voortgekomen uit de lokale artotheek. Die bereikt al jarenlang een kleine gebruikersgroep van zo’n 500 mensen. ‘De Bijlmer is niet de gemakkelijkste plek voor een kunstuitleen,’ verklaart Brinkman. Het stadsdeel heeft een hoog percentage lageropgeleiden en mensen van allochtone afkomst, voor wie kunst vaak te hoogdrempelig is. ‘Er is wel een nieuwe allochtone elite in Zuidoost die ons weet te vinden. Ook proberen we het aanbod af te stemmen op andere culturen. Maar niet iedereen zit te wachten op kunst. En je kunt mensen nu eenmaal niet dwingen.’
Dit probleem is niet nieuw. Ook KAHV had een eeuw geleden grote moeite om eenvoudige mensen voor kunst te interesseren, zo blijkt uit Marc Adangs proefschrift. ‘Nooit kreeg de vereniging de omvang die het bestuur voor ogen heeft gestaan, en de belangstelling voor het educatieve werk in tentoonstellingen, lezingen en geschriften was gering.’ Ook constateert Adang ‘een oververtegenwoordiging van een arbeiderselite bestaand uit geschoolde en gespecialiseerde ambachtslui en administratief, medisch en onderwijzend personeel. Ongeschoolde arbeiders waren zwaar ondervertegenwoordigd.’
Tegenwoordig probeert CBK Zuidoost meer mensen te bereiken door ook langs andere wegen dan de artotheek kunst aan te bieden, bijvoorbeeld in tentoonstellingen en debatten, lespakketten en kunstprojecten in opdracht. ‘Een goed voorbeeld is Het Bijlmer Licht,’ zegt Brinkman. Ter herinnering aan de Bijlmerramp in 1992 heeft kunstenaar Mark Hosking een lichtsculptuur gemaakt van binnenhuislampen, afkomstig van bewoners zelf. ‘Zo sluiten we aan bij de leefwereld van burgers, zonder concessies te doen aan de artistieke kwaliteit.’
Met zulke activiteiten trekt CBK Zuidoost enkele duizenden bezoekers per jaar méér. Toch moet Brinkman vooral blij zijn met kleine successen. ‘Een ouder echtpaar dat vroeger alleen schilderijen met koeien aan de muur had, werd in onze artotheek verliefd op een abstract werk. Daar doe je het voor.’
Marc Adang, Voor sociaal-democratie, smaakopvoeding en verheffend genot. De
Amsterdamse vereniging Kunst aan het Volk, 1903-1928, 766 p. Aksant, € 39,90
Dit artikel is exclusief voor abonnees
