Ergens las ik een artikel waarin economen en financieel deskundigen op verontwaardigde toon ter verantwoording werden geroepen omdat zij niet hebben gewaarschuwd voor de kredietcrisis. Het is een begrijpelijk, maar wel naïef verwijt.
Allereerst moet worden geconstateerd dat er wel degelijk is gewaarschuwd voor de financiële praktijken die zulke rampzalige gevolgen hebben gehad. En wel door prominente deskundigen, niet alleen door obscure onheilsprofeten. Paul Krugman, de politiek-economische columnist van de New York Times, is al jaren geleden begonnen met kritische columns over de zonderlinge ontwikkelingen op de Amerikaanse huizenmarkt. De beste belegger ter wereld, Warren Buffett, heeft gewaarschuwd tegen de complexe en ondoorzichtige beleggingsinstrumenten (derivaten) die de financiële sector de laatste jaren heeft bedacht.
De Securities and Exchange Commission (SEC), die de taak heeft toe te zien op de beleggingsindustrie, is in de afgelopen jaren diverse malen attent gemaakt op de vreemde praktijken van Bernard Madoff, die onlangs enkele tientallen miljarden dollars bleek te hebben verzwendeld. De SEC ondernam niets. Er is dus wel degelijk alarm geslagen, en wel zeer regelmatig, door vooraanstaande experts.
De vraag is dus niet waarom er niet is gewaarschuwd, maar waarom er niet is geluisterd naar de waarschuwingen. Het antwoord op die vraag heeft een zeer algemeen en bovendien deprimerend karakter, omdat het garandeert dat een ruime meerderheid van de mensen die nu zo verontwaardigd zijn over het wangedrag van de financiële sector zonder mankeren zal geloven in het volgende financiële of politieke luchtkasteel dat wordt aangeboden.
De belangrijkste stimulans voor het verbazende geloof in luchtkastelen is conventional wisdom: wat een onkritische meerderheid van de mensen – althans tijdelijk – voor waar houdt, heeft een aanzienlijke overtuigingskracht. Als iedereen het zegt, als de media denken dat het waar is, dan moet dat wel zo zijn.
In het geval van de fantastische financiële luchtballon die de afgelopen maanden is geknapt, komt daar nog iets bij. Degenen die daar enorm veel geld aan verdienden moeten wel een vermoeden hebben gehad dat er iets niet in orde was, maar zij zullen ongetwijfeld hebben gedacht dat zij niet de eersten hoefden te zijn die van de carrousel afstapten. Temeer omdat de individuele risico’s voor veel betrokkenen niet groot waren of op z’n minst niet groot leken. Wie te vroeg uitstapt op een snel stijgende beurs lijkt immers altijd een sufferd.
De meeste economen en financieel deskundigen zullen bovendien met nadruk de conventional wisdom bevestigen. Economie verkoopt zichzelf als een echte wetenschap, maar als het om de toekomst gaat, is zij niet verder geëvolueerd dan de koffiedikkijker.
Ten slotte moet er nog een lastige kwestie aan de orde worden gesteld. Ik heb de suggestie gewekt dat de waarschuwers altijd gelijk hebben en conventional wisdom nooit deugt. Was dat maar waar, want dat zou betekenen dat we altijd redelijk weten waar we aan toe zijn.
Dat is echter niet het geval. In de praktijk blijkt het lastig om een onderscheid te maken tussen onheilsprofeten en terechte waarschuwers. De onheilsprofeet is een vast onderdeel van onze samenleving. Hij leeft met de beklemmende zekerheid dat er spoedig een einde zal komen aan ons aangename leventje. Dat kan allerlei oorzaken hebben: uitputting van grondstoffen, ineenstorting van valuta’s, de muterende vogelgriep of wellicht het terrorisme. Een deel van het repertoire van de onheilsprofeten zal juist blijken te zijn, een deel niet.
Zo zit het ook met de conventional wisdom: vaak slaat die helemaal nergens op, maar net zo vaak geeft zij een redelijke representatie van de werkelijkheid. Er zijn goede voorbeelden van situaties waarin de publieke opinie, de drager van die wijsheid, gelijk heeft en de deskundigen niet. Er zijn echter zeker evenveel tegenvoorbeelden.
Maarten van Rossem
Dit artikel is exclusief voor abonnees
