Onafhankelijkheidsstrijd in het huis van de KNIL

Afstammelingen van hoofdrolspelers uit de strijd om Indonesische onafhankelijkheid geven in Museum Bronbeek hun perspectief op het conflict. De dochter van de Nederlandse commandant Raymond Westerling is een opvallende dissonant in de tentoonstelling.

Gedrieën zitten de kinderen van Poncke Princen op een bank, op een foto in Museum Bronbeek. ‘In Indonesië werd pappa overal als Phalawan (“held”) binnengehaald,’ luidt een citaat van Pronckens dochter Ratnawati Marckmann, dat naast de foto is afgedrukt. Vader Princen deserteerde tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd namelijk uit het Nederlandse leger en liep over naar Indonesische zijde. Nederlanders vonden dat niets, merkten de kinderen toen ze begin jaren zeventig uit Indonesië vertrokken. ‘In Nederland werd hij opeens die boeman, een misdadiger,’ vertelt zoon Nicolaas. ‘En dat begrepen wij natuurlijk niet.’

Het verhaal van het gezin Princen-Marckmann is onderdeel van de bescheiden tentoonstelling Echo van de strijd om Indonesië. De tentoonstelling bestaat uit foto’s en citaten van kinderen en kleinkinderen van hoofdrolspelers uit de jaren veertig en vijftig. QR-codes verwijzen naar korte YouTube-interviews met een deel van de geportretteerden.

Bijzonder aan de tentoonstelling is in de eerste plaats de locatie, het tehuis Bronbeek, waar veel veteranen van het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger hun oude dag hebben doorgebracht en waar in een aanpalende gang kanonnen staan die ooit van het koloniale leger waren. Lang vertelde Bronbeek een positief verhaal over het koloniale bewind in het huidige Indonesië. Maar het museum van de instelling heeft zich ontwikkeld en is volgens de uitleg bij de vaste expositie ‘niet langer een koloniaal uithangbord’.

De huidige tentoonstelling past bij de vernieuwingsslag van het museum. Er zijn bijvoorbeeld nazaten te zien van Mohammed Hatta en Soekarno, die in 1945 samen de Indonesische onafhankelijkheid uitriepen. Een aanvullend perspectief komt van historicus en presentator Hans Goedkoop. Hij is een kleinzoon van Rein van Langen, die tijdens de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog medeverantwoordelijk was voor tienduizenden doden – iets wat Goedkoop moeilijk kan bevatten.

De portretten van de afstammelingen stippen complexe onderwerpen aan. Zo vertelt Rumeisa Suryodiningrat, de dochter van Mohammed Roem, kort over haar vaders bijdrage aan het akkoord van Linggadjati uit 1946 en de Van Roijen-Roem-verklaring uit 1949. Dat waren twee belangrijke stappen richting de Indonesische onafhankelijkheid – al negeerde Nederland afspraken uit Linggadjati.

Voor meer uitleg over dat verhaal moeten bezoekers een verdieping hoger zijn, waar de vaste opstelling een historisch overzicht geeft van de koloniale geschiedenis en de oorlog die daaraan een einde maakte. De daar verstrekte informatie is vooral relevant bij de dissonant in de tentoonstelling, de bijdrage van Palmyra Westerling. Zij is de dochter van commandant Raymond Westerling, wiens naam tegenwoordig geassocieerd wordt met excessief geweld. Palmyra vindt dat onterecht en zegt: ‘Laten we het er ook eens over hebben hoeveel mensen hij gered heeft met zijn acties, daar hoor je helemaal niets over.’

Dat zijn bepaald geen neutrale woorden. De opvattingen van dochter Westerling hebben de afgelopen jaren dan ook voor tumult gezorgd. Zo trok de Amsterdamse burgemeester Halsema zich in 2023 terug uit een herdenkingsbijeenkomst van Stichting Indisch Platform 2.0, waar Palmyra Westerling zou spreken.

De makers van de tentoonstelling geven geen commentaar op haar omstreden uitlatingen, zodat ze equivalent lijken met de opvattingen van andere geportretteerden. Die laatsten geven wel collectief tegengas. Zo stelt de jongste zoon van Princen, Iwan Hamid Marckman: ‘Achteraf gezien heeft Poncke, politiek gezien, de juiste keuze gemaakt.’

Openingsbeeld: Andi Abdussalam Syahrir (l) (1975) en zijn broer Andi Cibu Syahrir (1977), kleinzoons van vrijheidsstrijder Andi Makkasau Parenrengi Lawawo (1926-1947) zijn verdrietig over de dood van hun grootvader die door de Nederlanders werd verdronken. Copyright: fotograaf Suzanne Liem.