Rond 1250 verrees in de huidige gemeente Heemskerk een opvallend groot kasteel. Oud Haerlem, inmiddels allang weer verdwenen, besloeg een terrein van 90.000 vierkante meter. Dat blijkt uit recente bodemscans in opdracht van de gemeente. De ontdekking zet het beeld van kastelenbouw in de Lage Landen op zijn kop.
Op het terrein stonden een hoofdburcht van 45 bij 45 meter – groter dan het later gebouwde Muiderslot –, torens, een indrukwekkend grote schuur, woningen, stallen en andere bouwwerken. Tot nu toe was alleen één gebouw bekend, dat voor de hoofdburcht werd aangezien. Nu blijkt dat dit slechts een voorburcht was.
Archeoloog Diana Spiekhout, zelf niet betrokken bij het onderzoek, is blij met de resultaten: ‘Die maken duidelijk dat ons beeld van middeleeuwse kastelen in de Lage Landen op de schop moet. Archeologen hebben zich heel lang alleen geconcentreerd op hoofdgebouwen, en daardoor veel over het hoofd gezien. Vorig jaar heb ik in mijn proefschrift over kastelen in Noordoost-Nederland betoogd dat kastelen veel groter waren dan vaak gedacht: dat zich rond een hoofdburcht allerlei andere gebouwen, wallen, grachten en dergelijke bevonden die deel uitmaakten van het kasteel. Dit onderzoek ondersteunt dat idee. Het zou goed kunnen dat er in Nederland nog meer van dit soort grote kastelen te vinden zijn.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
De onderzoekers van Oud Haerlem ontdekten ook dat de hoofdburcht vierkant is geweest. Dat was heel modern voor die tijd, toen burchten doorgaans rond waren. Tot nu toe dachten kenners dat de eerste vierkante burcht in de Lage Landen pas verrees in 1280, dertig jaar later.
De grote schuur was vermoedelijk bestemd om goederen op te slaan die boeren als belasting aan hun heer betaalden. Op een van de torens stond mogelijk een molen, want schriftelijke bronnen maken er gewag van. Een andere toren was wellicht onderdeel van een versterkte poort die toegang gaf tot het kasteel.
– Geertje Dekkers is historicus en journalist.
Ruïne van het kasteel Brederode bij Santpoort.