Home Nieuwe Media: Hekserij

Nieuwe Media: Hekserij

  • Gepubliceerd op: 17 november 2000
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Bas Broekhuizen
  • 4 minuten leestijd

Wat hebben een griezelfilm, latent sadomasochisme en een Amerikaanse gouverneursvrouw met elkaar te maken? Hekserij in cyberspace.


Met een budget waarvoor zelfs Nederlandse cineasten hun neus zouden ophalen veroorzaakten twee volledig onbekende filmmakers in 1999 een wereldwijde hype rond de film The Blair Witch Project. Dit succes was niet in de laatste plaats te danken aan internet. Lang voordat de film de bioscoop bereikte, gonsde het op het web van geruchten over de verdwijning van drie jonge studenten aan de filmacademie. Zij zouden nooit teruggekeerd zijn van een reportage over de Blair Witch. Wel zou hun filmmateriaal teruggevonden zijn, met daarop angstaanjagende beelden van hekserij. De website blairwitch.com bezweek onder de stroom nieuwsgierigen. Ook nadat de film was uitgekomen hadden hele volksstammen nog moeite feit en fictie van elkaar te scheiden.
        
Ook in vroeger eeuwen dienden heksenvervolgingen als amusement; bezoek aan een heksenverbranding was een populair tijdverdrijf. Over de geschiedenis van de hekserij en de heksenvervolgingen is veel te vinden op het web. Historicus en webdesigner Dietmar Nix van de universiteit van Keulen maakte de zeer fraaie website The Witch Hunt. Daarop laat hij zien hoe feit en fictie ook in de perceptie van de heksenvervolgingen door elkaar lopen. Er gaapt een grote kloof tussen de resultaten van historisch onderzoek en de populaire ideeën over dit onderwerp.
        
Eén voor een ontkracht Nix de hardnekkige misverstanden over de vervolgingen. Zij waren niet primair gericht op vrouwen, zij werden niet georganiseerd door de kerk en het aantal slachtoffers liep niet in de miljoenen. Als reden voor het voortbestaan van deze misvattingen is wel de seksuele aantrekkingskracht van onschuldige, gemartelde vrouwen geopperd. Nix acht politiek misbruik van de heksenvervolgingen waarschijnlijker dan latent sadomasochisme. Als voorbeeld noemt hij de feministes uit de jaren zeventig, die van de vervolgingen een voorbeeld van vrouwenonderdrukking maakten. Mannelijke slachtoffers pasten niet in dat beeld.
        
The Witch Hunt biedt de mogelijkheid tot het bijwonen van een virtueel heksenproces met de bezoeker zelf in de beklaagdenbank. Niet zonder humor beschrijft Nix de verschillende stadia van het proces. Aan u de taak de aantijgingen van de aanklager te weerleggen. Als u schuldig wordt bevonden, kunt u altijd nog proberen uw leven te redden op de website van de heksenwaag te Oudewater. Daar kunt u zich online laten wegen. U krijgt zelfs een certificaat dat u vrijpleit van duivelsaanbidding. Mits u niet te licht bevonden wordt natuurlijk.
        
Iets minder luchtig gaat het eraan toe op The Witching Hours. Deze website is voor mensen met een sterke maag. En detail valt te lezen welk marteltuig de vervolgers konden aanwenden om hun slachtoffers tot bekentenis te brengen.

De site neemt verder enkele beroemde heksenprocessen onder de loep. Indrukwekkend is het verhaal van het gezin Pappenheim. Eind zestiende eeuw organiseert Maximiliaan I van Beieren een groots showproces, bedoeld als afschrikwekkend voorbeeld. Als zondebok fungeren de Pappenheimers, arme sloebers die toch al het ongeluk van de wereld op hun schouders dragen. Na gruwelijke openbare martelsessies eindigt het hele gezin op de brandstapel en wordt levend verbrand.

Een berucht voorbeeld van heksenvervolging speelt zich af in het Amerikaanse Salem. Begin 1672 schrikt dit puriteinse stadje op als enkele jonge meisjes zich vreemd beginnen te gedragen: ze vloeken als dokwerkers, slaan wartaal uit, krijgen toevallen en lijken soms in trance. Lichamelijke oorzaken worden niet gevonden en al snel komt men tot de conclusie dat de meisjes zijn behekst. De verdenking valt op de slavin van een van de getroffen families. In eerste instantie ontkent de vrouw alles, maar de zweep frist haar herinnering snel op. Niet alleen bekent zij haar ziel te hebben verkocht aan de duivel, ook onthult zij het bestaan van een samenzwering van heksen die erop uit zijn de puriteinen van Salem te vernietigen.
        
Reconstructies van de heksenwaan in Salem zijn op verschillende plekken op het web te vinden. Bijzonder de moeite waard zijn The Salem Papers. Op deze site zijn transcripties van de verhoren te lezen. Deze elektronische bronnenuitgave brengt de onmogelijke positie van de beklaagde wel heel dichtbij. Je zou bijna denken dat de makers van The Blair Witch Project ze ook gelezen hebben. Deel twee van de film draait inmiddels in de bioscoop en ook deze keer gaan op de website feit en fictie vloeiend in elkaar over.

Wicca
Wie dacht dat hekserij niet meer bestond, wordt op internet snel uit de droom geholpen. Moderne hekserij, ook wel Wicca genoemd, is een natuurreligie die zich in toenemende populariteit mag verheugen. Deze website biedt een mooi vormgegeven uitleg van de hedendaagse hekserij.

Heksenhamer
In 1486 verscheen het eerste handboek voor de heksenjager, de Malleus maleficarum ofwel Heksenhamer. De monniken die het boek schreven, Heinrich Kramer en Jacob Sprenger, verpakten hun persoonlijke frustraties omtrent vrouwen in een christelijk sausje. De teksten zijn tegenwoordig ook online te lezen.

Harry Potter
Dat heksen populair zijn mag blijken uit het succes van Harry Potter: tot in China aan toe dromen kinderen ervan als tovenaarsleerling te worden aangenomen op heksenhogeschool Hogwarts. Overigens niet alleen kinderen houden van Potter, ook volwassenen verslinden de boeken van schrijfster J.K. Rowling. Op het web is Harry ruim vertegenwoordigd, bijvoorbeeld op de site van de uitgever en bij de Volkskrant

Links
The Blair Witch Project
The Witch Hunt
Heksenwaag
The Witching Hours

Salem Witch Museum
Salem@National Geographic
Salem Papers
Salem Trials

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Artikel

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?

De Verenigde Staten leggen sancties op aan Sudan omdat het leger chemische wapens zou hebben gebruikt in de burgeroorlog in het land. Volgens The New York Times zette de Sudanese legerleider Burhan chloorgas in bij gevechten met de paramilitaire eenheid Rapid Support Forces (RSF). Tijdens de Eerste Wereldoorlog gebruikten Duitse soldaten al chloorgas bij Ieper,...

Lees meer
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Interview

’Voor Poetin heeft de claim op de Krim iets spiritueels, net als voor Catharina de Grote’

Tijdens de collegedag Het Russische imperium op 26 juni vertelt historicus Ivo van de Wijdeven over de geschiedenis van de Krim. Hij geeft voorproefje van wat hij die dag gaat vertellen: ‘De Krim is de mythische geboortegrond voor zowel de Oekraïners als de Russen.’ ‘De Krim is al eeuwenlang een twistpunt en daardoor de ideale...

Lees meer
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer