Al meer dan vijfhonderd jaar behoort Nederland tot de succesvolste landen ter wereld. Ook nu nog scoort Nederland uitstekend in de comparatieve statistiek. In de Human Development Index van de Verenigde Naties, een ruwe indicatie voor de kwaliteit van het bestaan in de verschillende naties, staat Nederland samen met België op de zevende plaats.
Het verschil met Canada, dat nummer één staat in deze index, is minimaal. In de index die een beeld geeft van innovatie en technologie staat Nederland op de achtste plaats. De Nederlandse economie wordt ook beschouwd als een van de meest competitieve ter wereld. Al deze gegevens zijn afkomstig uit The Economist Pocket World in Figures, editie van 2002.
Voor wie de Nederlandse kwaliteitskranten de afgelopen jaren dagelijks heeft gelezen, komen deze gegevens waarschijnlijk als een verrassing. De opiniërende elite is immers al enige tijd van mening dat Nederland een land in verval is. Wie precies schuld heeft aan het langdurige proces van aftakeling dat Nederland in een bananenrepubliek dreigt te veranderen wordt nooit echt duidelijk. Meestal krijgt de politieke elite de schuld die onder de bekende Haagse kaasstolp het vaderland heeft laten versloffen. Soms wordt het verval geweten aan het egocentrisme, materialisme en hedonisme van alle Nederlanders. Vorig jaar nog veroorzaakte een mediamieke messias een tijdelijke aardverschuiving in de Nederlandse politiek met een ‘genadeloze analyse’ van het langdurig en volledig falen van het Nederlandse overheidsbeleid, die ook in de kwaliteitsmedia voor de geopenbaarde waarheid werd aangezien.
Vanuit een wat ruimer historisch perspectief gezien, blijkt het idee dat het vaderland in ernstig verval verkeert een retorisch cliché dat al zo’n driehonderd jaar mee gaat. Dat wordt op vermakelijke en instructieve wijze uit de doeken gedaan door Maartje Janse in De geest van Jan Salie. Nederland in verval? Afgezien van twee periodes van nationaal optimisme en zelfvertrouwen, rond 1900 en in de jaren zestig van de vorige eeuw, is Nederland volgens de opiniërende elite al sinds het begin van de achttiende eeuw een land in verval.
Zo beschouwd is het eigenlijk een wonder dat Nederland niet al lang een bananenrepubliek is. Dat men zich in de achttiende eeuw zorgen maakte over de relatieve achteruitgang van de Republiek na de zeldzame bloei van de zeventiende eeuw is overigens nog wel begrijpelijk, merkwaardiger is de verslaving aan de retoriek van verval en noodzakelijk herstel in de twee eeuwen daarna. In de achttiende eeuw begreep men niet dat de zorgelijke veranderingen in de economie van de Republiek het gevolg waren van structurele veranderingen in de Europese economie. Men dacht dat de problemen waren te wijten aan het wanbeheer van de Oranjes en het moreel verval van de elite. In dat opzicht is er ook weinig veranderd: de huidige problemen van Nederland zijn volgens de vervalsretoriek het resultaat van unieke Nederlandse tekortkomingen, zoals bijvoorbeeld het gedoogbeleid. Dat de meeste van die problemen het gevolg zijn van structurele ontwikkelingen die zich op identieke wijze voordoen in andere welvarende industriële naties, is een redenering die volstrekt niet past in het nationale cliché van verval en herstel.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
