‘Ik een pacifist? Helemaal niet. Als vreemden mijn boeltje omvergooien, wie weet waartoe ik dan in staat ben. Maar ik wil wel zelf mijn vijand kunnen uitkiezen. De kans lopen naar Nieuw-Guinea te worden gestuurd om daar de Nederlandse belangen veilig te stellen ten koste van de jonge republiek Indonesië, daar voelde ik midden jaren vijftig niets voor. En aangezien ik er niet veel voor voelde om bij een eventuele uitzending te moeten deserteren, zat er voor mij niets anders op dan dienst te weigeren. En wel onder het motto dat ik vanuit mijn geweten geen mensen kon doden; dat was de enige reden die werd geaccepteerd.
In die tijd was dienst weigeren absoluut not done. De algemene opvatting was dat je in het leger een echte kerel werd. En Nederland had de vrede van 1945 toch maar mooi aan het Amerikaanse en het Russische leger te danken. Heel anders dan in de jaren zeventig stond de dienstplicht in de jaren vijftig in hoog aanzien.
Nadat ik mijn weigering kenbaar had gemaakt, kwamen er een paar hoge piefen van Defensie bij mij thuis. Als ik dan niet bij de luchtdoelartillerie wilde – het onderdeel waarvoor ik was opgeroepen – had ik er dan geen oren naar om straaljagerpiloot te worden? Ze dachten waarschijnlijk dat ik dát aanbod niet kon weigeren; elke jongen wil immers piloot worden. Ook de rector van mijn middelbare school werd ingelicht. “Je moet niet weigeren,” praatte hij op me in. “Dan krijg je nooit meer een baan bij de overheid.”
Toen ik voet bij stuk hield, werd een procedure in gang gezet die ruim een halfjaar zou duren. Eerst werd ik nog een keer gekeurd, daarna moest ik een psychologisch onderzoek ondergaan. Bij een psychiater in Wassenaar moest ik de gekste vragen beantwoorden: welke krant lazen we thuis, welke godsdienstige voorkeur hadden mijn ouders? Daarna was het wachten op een oproep om te verschijnen voor de speciale commissie van Defensie die dienstweigeraars beoordeelde.
Ik heb me grondig op dat optreden voorbereid. Uit de Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie (NJN) – een clubje dat het veld in trok om plantjes en beestjes te bestuderen – kende ik andere dienstweigeraars. Via hen kwam ik terecht bij een groepje mensen dat op een zolderkamertje in Amsterdam bij elkaar kwam om “commissietje” te spelen. Daar leerde ik om te gaan met de rottige dilemma’s die de commissie je voorlegde. Bijvoorbeeld: je loopt in de oorlog langs een concentratiekamp en ziet dat twee Duitsers een groep joden de gaskamer in drijven. Er staat een geweer, waarmee je die Duitsers kunt doodschieten. Wat doe je? Het is natuurlijk allemaal flauwekul; iemand kán niet aantonen dat hij geen mensen kan doden. Maar door stug vol te houden ben ik uiteindelijk als gewetensbezwaarde erkend.
Vervolgens kon ik kiezen waar ik mijn vervangende dienstplicht wilde vervullen: ik kon óf in Vledder, in Drenthe, de hei gaan ontginnen, óf als verpleger gaan werken in een krankzinnigengesticht in Eindhoven. De hei vond ik prachtig, die wilde ik helemaal niet ontginnen, dus ik heb voor die psychiatrische inrichting gekozen.
Als ik er nu op terugkijk, denk ik dat ik wél in dienst had moeten gaan en erop had moeten gokken dat ik niet naar Nieuw-Guinea zou worden uitgezonden. Want in die tweeënhalf jaar dat ik in dat gesticht heb gewerkt, heb ik niets nuttigs gedaan. In die kliniek zaten vooral misdadigers, die ter beschikking van de regering waren gesteld. Zulke mensen horen deskundig te worden verpleegd, zodat ze eventueel in de maatschappij kunnen terugkeren. Wij met onze lekenkoppen hebben hen absoluut niet verder geholpen.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
