‘Mijn favoriete Romeinse vrouw is niet de standaard keizerin’

Er waren wel degelijk Romeinse vrouwen met bewegingsvrijheid en invloed. Dat zegt dr. Saskia Stevens, universitair docent Geschiedenis van de Oudheid en Antieke Cultuur aan de Universiteit Utrecht. Op het Geschiedenis Festival op 5 oktober in Haarlem houdt zij een lezing over vrouwen in het oude Rome. ‘Van alle sociale klassen is er wel bewijs teruggevonden in Pompeii.’

Hoeveel kon een Romeinse vrouw over haar eigen leven bepalen?
‘Een vrouw viel altijd onder het toezicht van haar vader of man. Wat het publieke deel van haar leven betreft was ze dus nogal ingeperkt. Toch hebben we voorbeelden van vrouwen die juist wel wat meer dingen konden doen. Dat zal de insteek zijn van mijn verhaal in oktober. Ik wil graag benadrukken wat vrouwen wél konden. Denk aan vrouwen die publieke gebouwen financierden of die dankzij een erfenis een bedrijf in handen hadden.’

Kunt u uitleggen wat de term matrona inhoudt?
‘De matrona representeerde het gegoede deel van de burgerij. Zij was getrouwd en fungeerde als rolmodel  voor de Romeinse vrouw. Die moest bescheiden, kuis en vroom zijn en trouw aan haar echtgenoot. Ze was herkenbaar aan de stola die ze droeg en ze had haar haar op een bepaalde manier gevlochten. Publiekelijk had ze niet heel veel te zeggen, maar in huis was zij degene die bepaalde wat er gebeurde. Ze werd ook wel gezien als de tegenhanger van publieke vrouwen. Er zijn voorbeelden van matronae die gezamenlijk in opstand kwamen tegen bepaalde wetgeving om zo hun rechten en status te beschermen.  In dat opzicht hadden ze wat meer bewegingsvrijheid dan vrouwen uit de lagere klasse.’

Zijn er materiële aanwijzingen gevonden over het leven van vrouwen, bijvoorbeeld in Pompeii?
‘Allereerst hebben we uit Pompeii allerlei gebruiksvoorwerpen van vrouwen, zoals spiegels en parfumflesjes. Daarnaast zijn er vondsten van vrouwensieraden. Verwijzingen naar priesteressen in inscripties geven aan dat vrouwen op die manier wat meer in het publieke leven traden. Heel bekend is de wandschildering van een vrouw met een schrijfstift aan haar mond, waarmee ze laat zien dat ze meer aan haar hoofd heeft dan alleen het huishouden. Ook zijn er wandschilderingen gevonden met standjes erop, die verwijzen naar de diensten van prostituees. In graffiti op de muur staan daar ook hun namen genoemd. Verder beschikken we over fysieke resten in de vorm van skeletten van vrouwen. Van alle sociale klassen is er wel bewijs teruggevonden in Pompeii.’

Wie is uw favoriete Romeinse vrouw?
‘Mijn favoriete Romeinse vrouw is niet de standaard keizerin. Het is juist een vrouw die niet eens expliciet met naam wordt genoemd. In Rome is een lange grafinscriptie teruggevonden uit de tijd van keizer Augustus, waarin deze vrouw door haar echtgenoot wordt bedankt voor alles wat zij voor hem heeft gedaan. Zij wordt vaak geassocieerd met een matrona die Turia heette en die we ook in andere bronnen terugvinden. De inscriptie vertelt ons dat zij de moord op haar ouders had gewroken,  een toegewijde echtgenote en moeder was en ervoor gezorgd had  dat haar man, die in ballingschap was om te ontsnappen aan de proscripties, kon terugkeren naar Rome met hulp van keizer Augustus. Augustus’ medeheerser Lepidus wilde in eerste instantie niet meewerken, maar door Turia’s vastberadenheid en langdurig aandringen gaf Lepidus uiteindelijk toe. Dat vind ik bijzonder om te lezen; een daadkrachtige Romeinse vrouw, die uit liefde voor haar man zo ver is gegaan.’

Bekijk hier het hele programma van het Geschiedenis Festival en bestel tickets.