Een ruim 1000 jaar oud boek helpt microbiologen mogelijk aan een alternatief voor antibiotica.
‘Neem gelijke hoeveelheden cropleac [een onbekende looksoort, red.] en knoflook en stamp die samen. Neem gelijke hoeveelheden wijn en ossengal, en meng die met de gestampte look.’ Zo begint een recept voor zalf tegen oogzwellingen, dat staat opgetekend in Bald’s Leechbook, dat vermoedelijk in de negende eeuw in Engeland werd geschreven.
Het recept vervolgt: ‘Doe dit mengsel in een messing vat en laat het negen dagen en nachten staan. Haal het door een doek en ontdoe het van onzuiverheden. Stop de zalf in een hoorn en breng die elke avond met een veer aan op het oog. Dit is het beste medicijn.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Historici en medisch onderzoekers van de Universiteit van Nottingham hebben dit recept samen onder de loep genomen, op zoek naar een alternatief voor antibiotica, waartegen bacteriën zorgwekkende resistentie opbouwen. Oude, vergeten behandelingen gebaseerd op ervaringskennis kunnen aanknopingspunten bieden voor antibiotica-alternatieven, en Bald’s Leechbook staat daar vol mee. Het bevat adviezen tegen onder meer misselijkheid, leverproblemen, ziektes die doen denken aan malaria, pijn in de zij, doofheid en allerlei oogproblemen.
Het ‘beste medicijn’ tegen oogzwellingen is van een andere orde dan moderne antibiotica, maar blijkt wel te helpen tegen allerlei ziekteverwekkende bacteriën, ook als die samenklonteren in ‘biofilms’, die artsen voor grote problemen stellen. Dat individuele ingrediënten als knoflook enige antibacteriële werking kunnen hebben, was al bekend. Maar het succes van de oogzalf was verrassend en hangt mogelijk samen met de mix van stoffen en de bereiding.
De onderzoekers moesten improviseren, omdat niemand meer wist wat cropleac was en wijn uit de negende eeuw flink kon afwijken van die van nu. Daarom gebruikten de onderzoekers wijn van een gaard die in de negende eeuw al bestond en smokkelden ze met een hedendaagse ui in plaats van cropleac. Dat leverde dus een werkzaam middel op en mogelijk bevatten ook andere oude medische handboeken bruikbare recepten, schrijven de onderzoekers hoopvol.
Bron: ‘Anti-biofilm efficacy of a medieval treatment for bacterial infection requires the combination of multiple ingredients’, in: Scientific Reports (Nature).
