Wanneer historici zich willen informeren over sfeer en stemming in een bepaalde tijd, zullen ze naar alle waarschijnlijkheid gebruikmaken van archieven van de massamedia. Gaat het om de laatste halve eeuw, dan zal de televisie ongetwijfeld hun belangrijkste bron zijn.
Wie de laatste decennia met enige regelmaat naar de televisie heeft gekeken, zal zich echter realiseren dat het zeer de vraag is of de televisie een waarheidsgetrouw beeld geeft van sfeer en stemming in de samenleving, laat staan dat die de dagelijkse sociale werkelijkheid van de modale burger representeert. Nieuws is nu eenmaal slecht nieuws, met als gevolg dat in stabiele, welvarende samenlevingen 99 procent van de dingen van de dag het nieuws nooit haalt.
In een in toenemende mate competitieve media-industrie bestaat bovendien de neiging het nieuws zo spectaculair en bloederig mogelijk op te dienen. In Nederland worden weinig moorden gepleegd en het beperkte aantal moorden is de laatste jaren zelfs nog flink afgenomen. Dat is vanzelfsprekend geen nieuws. Het televisienieuws concentreert zich liever op een paar dramatische moorden, die wekenlang worden uitgemolken, waarbij onveranderlijk de suggestie wordt gewekt dat die moorden karakteristiek zijn voor het voortgaande verval van normen en waarden.
Wie het afgelopen jaar naar het Nederlandse televisienieuws heeft gekeken en niet beter weet, zal zeker geloven dat Wilders en zijn Boze Burgers op dit moment de maat van alle dingen zijn. Zo wekt het nieuws onwillekeurig de indruk dat het vaderland er beroerd aan toe is, terwijl daar geen sprake van is.
Als de massamedia een vertekend beeld van de werkelijkheid geven, niet zozeer een lachspiegel maar een traanspiegel bieden, waar moet de historicus dan zijn informatie over de maatschappelijke werkelijkheid vandaan halen? Hij kan in Nederland in ieder geval gebruikmaken van het nuttige onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP). Dat heeft er al bij herhaling op gewezen dat de bozige, paranoïde stemming die de laatste jaren in Nederland heerst volstrekt ongerechtvaardigd is.
Daarnaast zijn er natuurlijk ook de eeuwige opiniepeilingen. Die lijken echter vooral te meten wat de mensen denken over de prioriteiten van de media-elite, die definieert wat het nieuws is. Opiniepeilingen hangen aan elkaar van leading questions. Wat zich afspeelt op de werk- en woonvloer, hoe het dagelijks leven van de meeste Nederlanders in elkaar zit, dat weten we eigenlijk niet, en van de massamedia zullen we het niet leren.
Wat we nodig hebben is mass observation! In 1937 besloten drie Engelse intellectuelen – een antropoloog, een dichter en een filmer – dat ze meer wilden weten van het leven en de emoties van de gemiddelde Engelsman. Ze streefden naar een ‘antropologie van onszelf’. Daartoe riepen ze een omvangrijk apparaat van vrijwillige waarnemers en betaalde onderzoekers in het leven, die zo veel mogelijk informatie zonder specifieke selectiecriteria moesten optekenen. Tientallen mensen moesten dagboeken bijhouden, waarin ze ook de kleinste en meest onbenullige details van hun dagelijks leven noteerden.
Deze onderneming kreeg de naam Mass Observation. De waarnemers moesten overal hun oor te luisteren leggen. Zo bleken cafés en kantoren een rijke bron van informatie. Het project leverde een immense hoeveelheid informatie op, die ook vanuit praktisch oogpunt bijzonder nuttig bleek te zijn. Tijdens de oorlogsjaren peilde de overheid via Mass Observation hoe groot de effectiviteit van haar propaganda was.
Jammer genoeg kwam in de jaren vijftig de klad in het project; de restanten ervan werden overgenomen door een groot reclamebureau. Na de ontdekking van het vergeten archief van Mass Observation werd in 1981 besloten de onderneming nieuw leven in te blazen. Iets dergelijks moet in Nederland ook mogelijk zijn. Wellicht zou het SCP hiervoor een speciale afdeling in het leven kunnen roepen.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
