Home Makke schapen zwoegen van 9 tot 5

Makke schapen zwoegen van 9 tot 5

  • Gepubliceerd op: 6 april 2018
  • Laatste update 11 apr 2023
  • Auteur:
    Annegreet van Bergen
  • 5 minuten leestijd
Makke schapen zwoegen van 9 tot 5

Tegenwoordig gaat vrijwel iedereen naar school of kantoor. Maar lange tijd was dat volgens Annegreet van Bergen niet vanzelfsprekend. De huidige arbeidscultuur is nog jong.

Bespottelijk en onverdraaglijk vond ik het om elke dag op door anderen vastgestelde tijden naar school te gaan. Daarom spijbelde ik. Na verloop van tijd vond ik het te kinderachtig en omslachtig om me in een park te verstoppen, of om liftend de wijde wereld in te gaan en toch weer op tijd thuis te komen. Ik was zeventien. Ik wou met open vizier strijden. Dus weigerde ik domweg om op te staan. Als ‘ze’ me naar school wilden brengen, zou ik me niet verzetten. Maar uit eigen beweging daarnaartoe gaan? Dat vertikte ik.

Hoofdschuddend zat mijn vader naast mijn bed. Wat moest hij met een dochter die zei: ‘Je brengt me maar, maar zélf ga ik niet’? Een paar dagen heb ik demonstratief het bed gehouden, maar uiteindelijk stond ik op en deed ik zonder fysieke dwang wat ‘ze’ van mij verwachtten. Ik ging naar school, haalde mijn diploma’s, kreeg een mooie baan et cetera. Kortom, ik leerde me voegen en raakte zoals bijna alle andere Nederlanders op wonderlijke wijze maatschappelijk gedisciplineerd.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Maar nog steeds kan ik me bij tijd en wijle verbazen over de duizenden makke schapen die, zonder dat iemand ze bij hun nekvel pakt en ze die kant op duwt, elke dag in de file staan of in overvolle forenzentreinen zitten om naar hun baas gaan. Banen zijn, net als scholen, in onze maatschappij heel gewoon.

Niet voor niets is een van de eerste eisen die bijvoorbeeld de gemeente Veldhoven aan inburgerende vluchtelingen stelt dat ze vijf dagen per week van negen tot vijf meedoen aan een werkgelegenheidsproject. ‘Zo wordt en passant de Nederlandse arbeidscultuur erin geprent,’ schreef de Volkskrant op 9 februari over dit initiatief IamNL.

Die arbeidscultuur is historisch gezien relatief jong en zeker niet vanzelfsprekend. Eeuwenlang werden werkritmes bepaald door de seizoenen, het klimaat of gewoontes. Pas toen er eind achttiende eeuw fabrieken kwamen, gingen machines (of liever: de eigenaren van de machines) het arbeidsritme bepalen. De fundamenten voor deze omwenteling werden gelegd toen in Engeland de commons werden geprivatiseerd. Gelokt door de sterk gestegen wolprijzen in de Vlaamse wolmanufactuur omheinden feodale heren deze gemeenschappelijke gronden en maakten er hun exclusieve privébezit van, waarop ze hun schapen konden weiden.

Extreme ellende en hongersnood waren het gevolg. De van hun gronden verdreven boeren moesten onder erbarmelijke omstandigheden en voor een hongerloon in de nieuw opgerichte fabrieken gaan werken.

Op maandag zijn arbeiders met geen stok de fabriek in te krijgen

Een langdurig proces van maatschappelijke disciplinering was nodig om deze zelfstandige boeren te veranderen in afhankelijke loonarbeiders. Keeping Saint Monday was decennialang in Engeland gebruikelijk: arbeiders die op zondag geboemeld hadden sliepen op maandag hun roes uit en waren met geen stok de fabriek in te krijgen. In workhouses moesten zwervers, paupers en (wees)kinderen mores leren. Net als in de door de Nederlandse Maatschappij van Weldadigheid opgerichte Drentse koloniën, die we door Het pauperparadijs van Suzanna Jansen zo goed hebben leren. In Pruisen mochten arbeiders niet zomaar hun baan opzeggen; daardoor konden ze in het gevang belanden.

Van een 40-urige werkweek, zoals wij die nu kennen, was in de negentiende eeuw echt geen sprake. Er moest veel langer  worden gewerkt. Zelfs kinderen moesten ’s morgens vroeg opstaan en tot ’s avonds laat in de fabriek werken. Legendarisch is het verweer van de Maastrichtse aardewerkfabrikant Petrus Regout. Tijdens de parlementaire enquête van 1886-1887, die moest nagaan in hoeverre het in 1874 aangenomen Kinderwetje van Van Houten werd nageleefd, werd hem gevraagd of het niet beter was om ook kinderen tussen de twaalf en veertien jaar van nachtwerk vrij te stellen. ‘Och, ik weet wel dat de studenten ook weleens niet naar bed gaan zonder daarom ziek te worden.’

Hoe gewoon wij ‘van negen tot vijf’ inmiddels ook zijn gaan vinden, toch lijkt de vaste baan op zijn retour. Volgens het CBS zijn tussen 2013 en 2017 maar liefst 477.000 vaste banen verdwenen. Het aantal flexibele contracten (inclusief zzp’ers) steeg in die periode met 1,3 miljoen. Volgens De Nederlandsche Bank is deze ‘flexibele schil’ er verantwoordelijk voor dat de lonen maar niet echt willen stijgen, terwijl het winstinkomen almaar groter wordt. Of deze ontwikkeling doorzet of niet (ik hoop van niet) maakt niet uit voor onze arbeidscultuur en de wonderlijke maatschappelijke discipline. Ook zonder fysieke dwang gaan wij rechtdoor, naar school of kantoor.

Annegreet van Bergen is econoom en journalist. Ze schreef het boek Gouden jaren, over de naoorlogse groei die ons leven op alle fronten heeft veranderd. In deze rubriek beschrijft ze voorwerpen die grote vernieuwingen met zich meebrachten.

Dit artikel is gepubliceerd in Historisch Nieuwsblad 4 - 2018

Nieuwste berichten

Moeder en kind in Noord-Hollandse dracht
Moeder en kind in Noord-Hollandse dracht
Nieuws

Zeventiende-eeuwse jongen kreeg Staten-Generaal als peetouder

In 1668 kreeg een baby, de zoon van de graaf en gravin van Bentheim, een opmerkelijke voornaam. Het jongetje werd ‘Statius’ gedoopt, een afgeleide van het woord ‘Staten’. De Staten-Generaal van de Nederlandse Republiek waren namelijk peetouder van het kind. En zij hadden om die naam gevraagd.  Het was een opmerkelijke gang van zaken, want...

Lees meer
Onthoofding van Johan van Oldenbarnevelt
Onthoofding van Johan van Oldenbarnevelt
Interview

‘Met Mark Rutte zocht ik naar de resten van Van Oldenbarnevelt’ 

Ronald van Raak ging op onderzoek onder het Binnenhof. Hij vertelt over zijn historische sensatie: ‘In mijn goede pak kroop ik door het stof.’ Kent u de historische sensatie, zoals door Johan Huizinga omschreven?  ‘Die heb ik zeker ervaren tijdens een koude januarinacht in 2019, het hagelde, toen ik met Mark Rutte afdaalde in de...

Lees meer
Lída Baarová, Gustav Fröhlich en Joseph Goebbels
Lída Baarová, Gustav Fröhlich en Joseph Goebbels
Artikel

Lída Baarová: de onmogelijke liefde van Joseph Goebbels 

Rijkspropagandaminister Joseph Goebbels raakt zo verliefd op de Tsjechische actrice Lída Baarová dat hij er met haar vandoor wil. Het komt er niet van, en Baarová betaalt een hoge prijs voor de affaire. ‘Geen van mijn films is zo dramatisch geweest als mijn leven.’  Haar moeder pusht Lída (1914-2000) en haar zus Zorka Janů al...

Lees meer
Allegorie Willem I
Allegorie Willem I
Beeldessay

Het regent koninklijke lintjes, een onderscheiding die Willem I invoerde

Koning Willem I doet zijn best het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden op te stoten in de vaart der volkeren. Toch verliest hij de helft van zijn land. Op 30 november 1813 landt Willem Frederik van Oranje na een ballingschap van 19 jaar op het strand van Scheveningen. Twee dagen later wordt hij uitgeroepen tot soeverein...

Lees meer