Historicus Maarten van Rossem werd door Frans Smits gevraagd tijdelijk columns te schrijven voor Historisch Nieuwblad. Dat deed hij uiteindelijk twaalf jaar. Van Rossem is bewonderaar van de filosoof Hannah Arendt, vanwege haar talent om onafhankelijk te denken.
Wanneer maakte u kennis met Hannah Arendt?
‘Toen ik eind jaren zeventig aan mijn proefschrift Het radicale temperament. De dubbele politieke bekering van een generatie Amerikaanse intellectuelen (1934-1953) werkte. Iemand in de bibliotheek in New York adviseerde me eens te kijken in Partisan Review, een politiek-cultureel-literair kwartaalblad. Daarin trof ik Hannah Arendt (1906-1975). Haar bekende werk The Origins of Totalitarianism verscheen in 1951, ik nam dat mee in mijn onderzoek.’
Wat trof u in Arendt?
‘Haar vermogen om onafhankelijk te denken en om haar afwijkende standpunt te blijven verdedigen, tegen de stroom in. We zijn allemaal kinderen van de tijdgeest, maar voor zover dit mogelijk is, gaf zij blijk van een zelfstandige geest.’
‘Eichmann is niet de architect, maar de uitvoerder van de Holocaust’
Waaruit bleek dat?
‘In de jaren vijftig werd rassensegregatie in de zuidelijke staten van de VS een issue. Arendt schreef naar aanleiding van deze kwestie een essay waarin ze het zogeheten schoolbussing-systeem bekritiseerde. Zwarte kinderen werden naar witte scholen gestuurd ten bate van de integratie, en omgekeerd. Arendt vond deze vorm van overheidsbemoeienis niet acceptabel, omdat het inging tegen de vrijheid van ouders om hun kinderen naar de school van hun keuze te sturen. Ik vond het een prachtig essay, maar het druiste in tegen de gangbare opinie. Bekender is haar verslag van het proces tegen Adolf Eichmann, waarin ze betoogt dat Eichmann een eenvoudige uitvoerder was van het naziregime. Terwijl het Israëlisch Openbaar Ministerie beweerde dat hij de architect was van de Holocaust.’
Een opmerkelijke vrouw?
‘Zeker. Ze vluchtte uit nazi-Duitsland en belandde als stateloze in Frankrijk in een kamp. Dat kamp is ze gewoon uit gewandeld en ze is in 1941 net op tijd naar de VS vertrokken. Arendt kwam daar snel bovendrijven als getalenteerd denker, maar ze was moeilijk te lezen. Dat komt vermoedelijk doordat ze Duitstalig was.’
Had Arendt ook minpunten?
‘Ze was een kettingrookster. Waarschijnlijk is ze als gevolg daarvan al op haar 68ste overleden. En ze bleef ook na de Tweede Wereldoorlog sympathiseren met haar voormalige docent filosofie Martin Heidegger, die aanhanger was van het Duitse Rijk. Na haar dood werd bekend dat ze als studente een relatie met hem had gehad.’
Alies Pegtel is historicus en journalist.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
