De hotspots van achttiende-eeuws Parijs. Lekker weg in de jaren dertig. Haute couture in de Middeleeuwen. Trends zijn van alle tijden. Deze keer: de liefdesbrief.
‘Maar als ik u verlies, welke hoop rest mij dan nog? Welke reden zal ik nog hebben de pelgrimage van het leven te vervolgen?’ Deze onsterfelijke woorden schreef Héloïse in de twaalfde eeuw aan Pierre Abélard, de filosoof die haar leraar en haar geliefde was. Liefdesbrieven zijn er altijd geweest. Ovidius verzon ze, Cicero schreef ze, om niet te spreken van Petrarca, Luther, Hendrik VII, Freud, Fitzgerald, Einstein, Huizinga, ‘Ronnie’ Reagan, honderdduizenden andere beroemdheden en miljoenen gewone mensen. Bijna iedereen heeft wel eens liefdesbrieven gekregen en geschreven.
Liefdesbrieven zijn er dan ook in alle toonaarden. Melancholie komt veel voor; de briefschrijver zit tenslotte meestal niet aan de zijde van zijn geliefde te schrijven, maar mist zijn beminde (‘Waarom ben je niet hier, mijn liefste?’). Maar er zijn ook uitgelaten brieven, en zakelijke (‘Waar kunnen wij elkaar ontmoeten. A. Bij jou. B. Bij mij. C. Op de schaatsbaan?’), verbitterde, charmante, grappige, cryptische, leugenachtige, hopeloze en zelfs in opdracht geschreven liefdesbrieven.
Zelfs de nare, in azijnpis gedrenkte liefdesbrieven zijn voor de buitenstaander soms een genoegen. ‘Een paar jaar zul je je druk bewegen in enkele oppervlakkige kringen, maar de tijd zal komen, dat je zult snakken naar een liefhebbend hart en eraan zult wanhopen, iemand te vinden, die je trouw kan zijn. Dan is het uur der vergelding geslagen,’ schreef Benjamin Disraeli aan de vrouw die niet met hem wilde trouwen.
In de geschiedenis van de liefdesbrief doen zich interessante ontwikkelingen voor. Zo ontdekten de dames in de zeventiende eeuw de lol van het briefschrijven mede omdat vrouwen in die tijd het huis steeds minder verlieten. Het schrijven van liefdesbrieven ontwikkelde zich in deze periode tot een kunst. Er werden regels opgesteld en handleidingen gemaakt, met goede voorbeelden.
In de negentiende eeuw, de eeuw waarin de brief hét communicatiemiddel werd, waren deze handleidingen nog steeds geliefd. Het postverkeer was goedkoper geworden, en dus bereikbaar voor een groter publiek. ‘Sober, in ernstige, kalme woorden moeten wij de omstandigheden, gelijk die voor ons zélf, doch – wie weet? – misschien niet voor de tegenpartij bestaan, blootleggen,’ ried A. Roospenberg in 1938 nog aan in zijn gids Als verliefde menschen brieven schrijven. Aan brieven, vond hij, worden immers hogere eisen gesteld dan aan het gesproken woord: ‘Een diepere doordachtheid, wat den inhoud betreft, grootere nauwkeurigheid, waardoor de duidelijkheid bevorderd wordt, en – zoo wij ons althans daartoe in staat achten, schoonheid van woordenkeus en zinsopbouw.’
Liefdesbrieven zijn eigenlijk voor één lezer bedoeld. Toch zijn ze gretig gebundeld. De Koninklijke Bibliotheek heeft zesduizend boeken met de woorden ‘Love Letters’ in de titel. Als je een aantal bundels doorbladert, bekruipt je – behalve het gevoel een voyeur te zijn – de indruk dat sommige brieven eigenlijk voor een groter publiek zijn bestemd, zo fijnbesnaard komen de auteurs erin naar voren en zo literair zijn ze geschreven.
Vooral de Engelsen grossieren in liefdesbrievenbundels. In een van die vele Britse brievenverzamelingen, Love and Letters of Eminent Persons uit 1859, citeert inleider Charles Martel een meisje dat een brief naar de uitgever van Goethes Faust had geschreven. In dat boek had de vertaler de liefdesscène tussen Margarethe en Faust bondig samengevat met: ‘They make love.’ ‘Als het niet al te brutaal is,’ schreef het meisje, ‘zou ik graag willen weten hóé ze de liefde bedreven.’ Dat nu, concludeert de inleider, is precies wat wij allemaal willen weten.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
