De hotspots van negentiende-eeuws Parijs. Lekker weg in de jaren dertig. Haute couture in de Middeleeuwen. Trends zijn van alle tijden. Culinaire avonturen, mode, wonen en uitgaan door de eeuwen heen.
Midden in de hete zomer van 2003 werden Volkskrant-lezers opgeschrikt door het bericht dat alweer een Britse traditie dreigde te verdwijnen. Na het theedrinken (espresso en cappuccino rukken op) en de fish & chips (verdrongen door de curry) was nu de ansichtkaart aan het uitsterven. Het versturen van een kaartje vanaf het vakantieadres, meldde het bericht somber, was in Engeland de laatste vijf jaar afgenomen van 30 naar 25 miljoen keer per jaar, en 50 procent van de Britten overwoog er helemaal te stoppen.
Nooit meer Greetings from beautiful Wales? Het is bijna niet voor te stellen. Sinds de briefkaart in 1869 zijn intrede deed in het postverkeer, en helemaal sinds er enkele jaren later plaatjes op werden gedrukt, is de populariteit ervan alleen maar toegenomen. De prentbriefkaart was goedkoop, snel, zag er mooi uit, en was vooral een dankbaar object voor verzamelaars. Volgens J.D.C. van Dokkum, auteur van het in 1914 verschenen Een stukje geschiedenis van de prentbriefkaart, waren dat vooral jonge meisjes. ‘Naijverig op de postzegelverzamelingen van hun broers’ bewaarden ze mooie kaarten in albums, en drongen ze ‘aan ieder harer kennissen die op reis toog, met coquette zetjes en kneepjes den plicht op haar collectie met fraaie specima te vermeerderen’. Ook in andere landen waren de vrouwen in de meerderheid – tot er prentbriefkaarten verschenen met schaars geklede meisjes erop. Toen gingen ook de mannen meedoen.
De verzamelwoede raasde vanaf het einde van de negentiende eeuw door Europa, Amerika en Japan. In Engeland was het verzamelen van penny picture postcards een rage als nooit tevoren. Een Engelse mevrouw won een prijs voor haar collectie van meer dan 25.000 kaarten van één uitgeverij. Aan het begin van de twintigste eeuw waren er zes tijdschriften voor verzamelaars van prentbriefkaarten, en verzamelaars stuurden elkaar soms wel zeventig kaarten, zodat de ruilmogelijkheden riant zouden zijn.
Toch was niet iedereen blij met de ansichtkaart. ‘Het schrijven van een prentbriefkaart hoort bij de tijd waarin een gehaaste generatie geen tijd meer heeft om zijn vrienden een brief te sturen,’ schreef een verontruste Miss Margaret Meadows. Ook werd er geklaagd over het weinig private karakter van de ansichtkaart.
Tevergeefs. De opmars van de prentbriefkaart was niet meer te stuiten. Rond 1900 was de hype op z’n hevigst. Ook in Nederland waren ze overal te krijgen. De tram in Wehe, het gemeentehuis in Chaam, het Opheusdense dorpsplein, de stadsweide van Deventer, het postkantoor in Kampen, de molen, de school en café Hardenberg in Ide – ‘Veel zoentjes van Annie’ kwamen overal vandaan.
De oudste bewaard gebleven Nederlandse ‘groeten uit’-achtige ansicht is van 1883, het jaar van de wereldtentoonstelling in Amsterdam. In 1903 werden er in Nederland 59 miljoen ansichtkaarten verzonden, maar dat was niets in vergelijking met Duitsland: daar bezorgde de post er in hetzelfde jaar 1161 miljoen.
Die eerste kaarten waren vaak reclame van bijvoorbeeld hotels. In 1900 bezocht G.R. Sims een van de mooiste uitzichtpunten in Zwitserland. ‘Meteen nadat we de top hadden bereikt,’ schreef hij, ‘rende iedereen naar het hotel en vocht om een ansichtkaart. Vijf minuten later zaten we als bezetenen te schrijven. De meesten waren niet vanwege het uitzicht naar boven geklommen, maar om vanaf de top een kaart te kunnen sturen.’
De rage waaide over, maar vakantiekaarten sturen werd een vast ritueel. Maar ook in Nederland daalt het aantal verzonden kaarten. TPG Post hield een onderzoek. Daar kwam uit dat 86 procent van alle Nederlanders vindt dat ‘je met een persoonlijke kaart het beste laat zien dat iemand heel belangrijk voor je is’. En 75 procent meent dat ‘een fysieke wenskaart niet te vervangen is door een sms-je’.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
