Leerden de Romeinen hun scheepsbouwtechnieken echt van de Maleisiërs?

In een video, die onlangs viral ging, beweert de Maleisische wetenschapper Solehah Yaacob dat de Romeinen hun scheepsbouwtechnieken leerden van de Maleisiërs. Hoe moeten wetenschappers met dit soort vergezochte theorieën omgaan?

Solehah Yacoob, die Arabisch doceert aan een islamitische universiteit, beroept zich op Arabische bronnen en enkele secundaire westerse studies. De Leidse historicus Jos Gommans, hoogleraar koloniale geschiedenis en wereldgeschiedenis, wijst op het spanningsveld tussen historische waarheid en ideologische projectie. ‘Je kunt zulke claims op twee manieren benaderen’, zegt hij. ‘Enerzijds via mythbusting: klopt het feitelijk? Anderzijds via analyse: waarom worden zulke claims gedaan?’

Allereerst de mythbusting. ‘Feitelijk gezien is er nauwelijks iets bekend over Maleisië in de Romeinse tijd. De Indische Oceaan werd zeker bevaren en er was kennisuitwisseling tussen Azië en de Romeinse wereld, maar je moet wel kunnen aantonen dat er sprake was van beïnvloeding. Het lijkt me sterk dat Yacoob daarvoor een solide onderbouwing levert,’ aldus Gommans. ‘Met de spaarzame bronnen die we hebben voor deze periode kom je er niet.’

De Leidse cultureel antropoloog en emeritushoogleraar Musea, Collecties en Samenleving Pieter ter Keurs beaamt dit: ‘Ik zie eigenlijk geen enkel argument voor haar these. Je moet zo’n verregaande bewering aantonen vanuit verschillende bronnen, materieel en schriftelijk. En dat gebeurt niet. Iedereen op een handelsroute kan beweren dat de kennis bij hen vandaan komt. Maar objecten reizen vaak verder dan mensen. En één bron is nog geen bewijs.’

Interessanter is de vraag waarom Yacoob deze bewering doet. Ze is opgeleid binnen islamistische academische instellingen in Maleisië en dat is volgens Ter Keurs niet zonder betekenis. ‘Haar perspectief lijkt eerder religieus en nationalistisch dan kritisch of empirisch. In die zin past haar claim in een bredere ideologische beweging waarin het verleden wordt herschreven om het heden te legitimeren. Zie ook hoe president Vladimir Poetin historische onzin verkondigt om de invasie in Oekraïne te rechtvaardigen. Het gaat zelden om het verleden zelf, maar om het heden dat ermee geconstrueerd wordt.’

De behoefte aan een heroïsch, autochtoon verleden is volgens Ter Keurs niet uniek voor Maleisië. ‘In Indonesië werd jarenlang ontkend dat China invloed had op de archipel, ondanks duidelijke aanwijzingen in Chinese bronnen over boeddhistische monniken die erheen reisden. Nationalistische geschiedschrijving wil vaak alles van eigen bodem laten komen. In zulke contexten wordt erfgoed een politiek instrument.’

Gommans plaatst Yaacobs claim in een bredere context van postkoloniale kritiek op de geschiedschrijving. ‘In India herschrijft de hindoe-nationalistische regering van premier Narendra Modi de geschiedenisboeken. Zelfs mythologie wordt door sommige hindoenationalisten gepresenteerd als historische waarheid. Dat is een bewuste afwijzing van het wetenschappelijke kader, omdat dat als koloniaal wordt gezien. In die sfeer wordt waarheidsvinding zelf verdacht gemaakt, en ontstaat ruimte voor alternatieve geschiedenissen die eerder pamflettair dan empirisch zijn. Kritiek op het Eurocentrische perspectief is legitiem, maar mag geen excuus zijn om pseudowetenschappelijke mythen te promoten.’

In Maleisië zelf ligt Yaacob ondertussen zwaar onder vuur. Niet alleen wetenschappers bekritiseren haar, maar haar ideeën werden ook besproken in het parlement. Alleen de Parti Islam Se-Malaysia wil verder onderzoek, om te kijken of haar ideeën kloppen.

Yaacob trekt de kritiek slecht en vergelijkt zichzelf met de Italiaanse filosoof Giordano Bruno, die vanwege zijn ketterse ideeën op de brandstapel terecht kwam. ‘Mijn hypothese over de prestaties van de Maleiers en de invloed op de Romeinen kan juist of onjuist zijn,’ zegt ze. ‘Maar in onze academische en islamitische tradities leren we om verschillende meningen te respecteren.’