Maat 38, zwart geworden leer, stevige zool, één vetergat aan beide kanten. Deze oude schoen, gevonden op Nova Zembla, maakte in 1596 de overwintering van Willem Barentsz en zijn mannen mee. Het is onbetwist een van de topstukken van de expositie Macht en Glorie. Scheepvaart in de Gouden Eeuw in het Maritiem Museum in Rotterdam. Zo’n titel en dan ook nog de ‘topstukken’ uit het Maritiem Museum en het Scheepvaartmuseum van Amsterdam bij elkaar – dit is vast de gedroomde tentoonstelling om onze nationale identiteit te versterken.
Toch draait het op deze expositie niet om pracht en praal of goud en zilver. De objecten in de bescheiden ruimte van ongeveer tweehonderd vierkante meter zijn de topstukken van historici en maritiem historici. Die herkennen zeldzaamheden en voorwerpen die een rol spelen in belangrijke verhalen.
Zo ligt er op de tentoonstelling een zwart uitgeslagen scheerbekken uit de Batavia, het schip dat in 1629 verging voor de kust van Australië. Werftaferelen uit de zeventiende eeuw zijn er niet veel; daarom hangt er een schilderijtje van een scheepswerf door Adam Willaerts, uit 1630. Ook ligt er een exemplaar van de Itinerario, dé Azië-reisgids van die tijd. Auteur Jan Huygen van Linschoten maakte de tocht naar Azië eind zestiende eeuw, in Portugese dienst. Hij was een van de weinige Nederlanders die deze reis hebben beschreven.
Onze voorouders waren vernuftig. Dat verklaart volgens deze expositie voor een belangrijk deel de successen uit de Gouden Eeuw. Toen Aziaten niet geïnteresseerd bleken in Europese handelswaar, waren de Nederlanders zo slim om de handel tussen Aziatische landen onderling ter hand te nemen. Het ‘kaken’ van haring, een uitvinding van de Nederlander Willem Beukelszoon, maakte de vis houdbaar en geschikt als handelswaar over lange afstanden.
Een vergelijking met andere landen of andere periodes had nog meer licht op het wonder van de Gouden Eeuw kunnen werpen, maar de schijnwerpers zijn in deze expositie puur gericht op ‘onze’ Gouden Eeuw. In tien thema’s, van Michiel de Ruyter tot de Verenigde Oost-Indische Compagnie, komen vele succesfactoren aan de orde.
Maar wordt nou het warme nationale gevoel aangesproken? Niet helemaal. Dat komt door de vormgeving. Zo zijn de handelsroutes op verschillende wereldbollen gewoon met stift ingetekend. Verder loopt er een kinderroute door de tentoonstelling voor kinderen van een jaar of tien. Stripfiguren die daarbij horen komen bij bijna elk thema terug. Zo vertellen mannetjes met dikke buikjes en knobbelneuzen aan Van Heemskerck, die net de IJszee overleefde, dat ontdekkingsreizigers via een andere route lekker wél zijn aangekomen in Indië. De strips en kindervragen zijn afgezet met ongelakte planken, die geuren naar een doe-het-zelfzaak. Heel Hollands, maar het maakt de sfeer er niet naar om grote namen te eren.
De toon van de tekstbordjes is bovendien ongedwongen, soms wel erg losjes. Zo ligt er naast een prent van een slavenschip een streepjescodescanner om de prijs van slaven te bepalen. ‘Deze week in de aanbieding, kinderen halve prijs,’ staat erbij. De negatieve kanten van ons verleden zijn, kortom, niet vergeten.
Het meest dodelijk voor warme trots is echter het almaar herhaalde filmpje van Balkenende, die in 2006 de Kamer toespreekt over de VOC-mentaliteit. Zo’n dertig keer per uur voegt hij Femke Halsema geïrriteerd toe: ‘Ik weet niet waarom u hier zo negatief en vervelend over doet.’ Het is wat vaak voor de arme bezoeker.
Macht en Glorie. Scheepvaart in de Gouden Eeuw. Tot en met 1 september. Maritiem Museum, Leuvehaven 1, Rotterdam Open: di-za 10-17 uur, zo- en feestdagen 11-17 uur. Info 010-41 32 680, of www.maritiemmuseum.nl
Dit artikel is exclusief voor abonnees
