Home Keurslijf

Keurslijf

  • Gepubliceerd op: 21 maart 2005
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Marchien den Hertog
  • 2 minuten leestijd

Engelbertha Teljeur Wiggelaar was de overgrootmoeder van schrijfster Nelleke Noordervliet. Ze werd geboren in 1856 en kreeg een onecht kind van een heer van stand. Na haar huwelijk baarde zij nog eens tien kinderen. Strijdbaar en koppig bestuurde ze gezin en huishouden met strenge hand. ‘Ze had geen talent voor ondergeschiktheid’ en probeerde de standaard hoog te houden: altijd roomboter op het brood – dat tussen de middag, niet ’s avonds gegeten werd – en de kinderen fris gewassen.


Engelbertha was de personificatie van de belangrijkste kwesties uit het einde van de negentiende eeuw: de emancipatie van de arbeider en van de vrouw. Noordervliet maakt mooi duidelijk hoe klassenstrijd en vrouwenemancipatie elkaar in de weg konden lopen; voor de arbeidersvrouw was werken geen streven maar een last.

Aan de hand van het leven van haar overgrootmoeder en de generaties na haar beschrijft Noordervliet hoe er in de strijd om het bestaan langzaam ruimte kwam voor persoonlijke ontwikkeling en geluk. Kinderen? Ja, maar geen hok vol. Nelleke’s moeder mag echter niet doorleren en zet het keurslijf van stand en tijd om in de schijnzekerheid van de hypochondrie.

Nelleke is de eerste die de grens overschrijdt en gaat studeren in hetzelfde Leiden waar haar familie aan de burgerzijde stond van de diepe kloof met de Leidse student. Ze voelt het verschil met haar studiegenoten uit Wassenaar en Aerdenhout scherp; twee gescheiden werelden, in geen van beide thuis.

Komt daar de verontwaardiging vandaan die de essayistische gedeeltes van het boek doordringt? Noordervliet probeert leven, persoon en tijd van Engelbertha te reconstrueren, te ‘naderen’ zoals ze het zelf noemt, in een mengeling van biografie, roman en essay. Dat levert een prachtig portret op van vier generaties vrouwen, en curieuze maar amusante fictieve ontmoetingen van Engelbertha met Sigmund Freud en een hoogzwangere koningin Emma, bij wie ze solliciteert als min.

Het gaat echter vaak mis in de essayistische passages. Socialistische retoriek – ‘Het was de massa die meer en meer werd uitgebuit en die verpauperde’ -, merkwaardige vooronderstellingen – ‘de man is van nature polygaam, de vrouw zoekt een sterke en zorgzame en loyale partner’ – , een uitstapje naar kinderarbeid in de Derde Wereld; het ligt er te dik bovenop. Engelbertha’s leven vertelt genoeg over de klassenverschillen, armoede en vrouwenonderdrukking in de negentiende eeuw. 

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

New Yorkse politie neemt vingerafdruk van Duitser in 1917 als deel van de Alien Enemies Act
New Yorkse politie neemt vingerafdruk van Duitser in 1917 als deel van de Alien Enemies Act
Interview

Waarom Trump zich beroept op een 200 jaar oude wet om Venezolanen uit te zetten

De Verenigde Staten zetten honderden immigranten op het vliegtuig naar El Salvador, waar zij zonder proces in een gruwelijke gevangenis worden geïnterneerd. Trump gebruikt daarvoor de omstreden Alien Enemies Act, een wet uit 1798. Die was oorspronkelijk bedoeld om vijandelijke buitenlanders uit te zetten in tijden van oorlog, maar werd in de Eerste Wereldoorlog al...

Lees meer
De Nationale Dodenherdenking in 2014
De Nationale Dodenherdenking in 2014
Recensie

Herdenking van de Tweede Wereldoorlog is al tachtig jaar gevoelig

In 2001 opende Chris van der Heijden zijn ophefmakende boek Grijs verleden. Nederland en de Tweede Wereldoorlog met de even briljante als provocatieve zinnen: ‘Eerst was er de oorlog, daarna het verhaal van die oorlog. De oorlog was erg, maar het verhaal maakte de oorlog nog erger’. Deze zinnen schoten me te binnen, al lezend...

Lees meer
Prins Bernhard krijgt uitleg over de bewapening van de Northrop NF-5 op vliegbasis Gilze-Rijen
Prins Bernhard krijgt uitleg over de bewapening van de Northrop NF-5 op vliegbasis Gilze-Rijen
Onderzoek

Onderzoekscommissie wilde bewust niet weten hoe corrupt prins Bernhard daadwerkelijk was

De commissie die moest uitzoeken of prins Bernhard smeergeld aannam van Amerikaanse vliegtuigbouwbouwers, heeft haar werk niet goed gedaan. Dat concludeert historicus Philip Dröge in Historisch Nieuwsblad. Dröge baseert zich op het onlangs geopenbaarde archief van de toenmalige secretaris, Ad Geelhoed. De commissie had sterke aanwijzingen dat de prins nog corrupter was dan gedacht, maar...

Lees meer
Pius IX latere leeftijd
Pius IX latere leeftijd
Interview

Zieke paus Franciscus herinnert aan een paus die de macht verloor, maar zielen won

De wankele gezondheid van paus Franciscus is al wekenlang wereldnieuws. Waarom? Historicus Jeroen Koch vertelt hoe Franciscus’ verre voorganger paus Pius IX er in de negentiende eeuw in slaagde om van het Vaticaan een symbolisch en mythisch instituut te maken, in een tijd waarin de paus juist zijn wereldlijke macht verloor. Jeroen Koch, die samen...

Lees meer