Je moet wel gek zijn om alle negentiende-eeuwse kranten in Nederlands-Indië door te nemen en ze dan allemaal in een naslagwerk te behandelen. Allemaal? Ja allemaal. Met filatelistische precisie en de bijbehorende drang naar volledigheid heeft Gerard Termorshuizen ze samengebracht. Van het onbeduidendste lokale sufferdje tot de Grote Vijf – de Java-Bode, de Javasche Courant, het Bataviaasch Nieuwsblad, het Soerabaiasch Handelsblad en De Locomotief. Alle bijna honderd kranten worden niet alleen genoemd, maar in uiterlijk, oplage, redactie en inhoud geanalyseerd. Gerard Termorshuizen is een beetje gek en dat stemt tot grote vreugde.
Niet iedereen zal vrijwillig alle details over alle Indische kranten tot zich nemen. Maar ook wie zich beperkt tot het inleidende gedeelte en tot enkele steekproeven zal zien dat dit niet alleen een erg handig werk is, maar zal er ook wat van opsteken. Sommige dingen waren meer dan bekend, al dan niet uit eerdere publicaties van de Leidse krantenvorser, biograaf van redacteur en feuilletonschrijver P.A. Daum. Zo is iedereen wel op de hoogte van de vuilspuiterij die Indische journalistiek heet.
Intrigerender is de opkomst van de publieke opinie in Indië, die hier in volle breedte zichtbaar wordt. In de dichtgetimmerde Indische samenleving was de geleidelijke groei van de vrije pers een essentiële stap naar een voldragen samenleving, waarin sociale en politieke conflicten in het publieke domein werden uitgevochten.
Onlosmakelijk verbonden aan die publieke opinie was het Indische perspectief, al dan niet verwoord in een sterk anti-Nederlandse modus. Het is niet verbazingwekkend dat juist de in Indië geboren Europeanen – een handzamer omschrijving is er niet – zich in de kranten en blaadjes roeren. Termorshuizen stelt hen min of meer gelijk aan de ‘Indo’s’, maar dat klopt niet. Juist zijn geschiedenis van de Indische dagbladen laat zien dat de scheidslijnen in de koloniale samenleving niet met een kleurenmonstertje te peilen zijn.
Het zijn de fijne arceringen, niet de grove contouren die Termorshuizen het beste liggen. Hier ligt een mooi geschreven boek en een machtig overzicht. Een werk van liefde, dat moet wel. En voor wie het nog niet gek genoeg is: in een volgend deel bladert Termorshuizen door tot 1942.
Remco Raben is Indië-specialist bij het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
