Home Jolande Withuis

Jolande Withuis

  • Gepubliceerd op: 10 november 2010
  • Laatste update 25 mei 2023
  • 3 minuten leestijd

In het behoedzame woordenspel waarmee Nederland al decennia tracht de sociale problemen te verhullen en te beheersen die het gevolg zijn van de massale immigratie van moslims, is de afgelopen maanden een nieuwe mantra geïntroduceerd. Het eerst hoorde ik de gebedsspreuk uit de mond van Femke Halsema, uitgesproken met de heilige verontwaardiging waarin deze politica inzake multiculti-kwesties excelleert. De mantra luidt: de islam is geen ideologie maar een religie.

Zoals het een mantra betaamt, worden de woorden continu gepreveld. Religie of ideologie – het is het nieuwe goed-foutschema, met alle intimidatie van dien. Wie de islam beschouwt als een ideologie behoort, ongeacht zijn argumentatie, bij het hedendaagse ‘fout’. Ook in de kabinetsformatie had het prevelement prioriteit. Al in hun eerste ronde spraken de onderhandelaars af dat zij agreed to disagree. Het CDA en de VVD mochten de islam als een religie zien, de PVV als een ideologie.

Mij lijkt het een zinledige vraag of we de knokploegen die onlangs in Istanbul de bezoeksters van kunstgaleries in elkaar sloegen omdat ze zich bezondigden aan alcohol en korte rokken, moeten etiketteren als religieus dan wel ideologisch. Het onderscheid is zo kortzichtig dat het wel een instrumentele functie móet hebben, net zoals die eerdere semantische witwasoperatie: het schijndebat of misdaden van het genre eerwraak en vrouwenbesnijdenis berusten op ‘religie’ dan wel ‘cultuur’. Voor de slachtoffers lijkt het me weinig uitmaken, maar het politiek correcte antwoord luidde: cultuur. Niet de islam was schuldig, maar de antieke stamverbanden en het Rifgebergte.

Wat aan de nieuwste controverse extra verontrust, is dat religie bij dat deel van Nederland dat zichzelf graag afficheert als ‘weldenkend’, kennelijk een streepje voor heeft. Religie heeft, zoals Rudy Kousbroek het uitdrukte, een ‘geur van hoger honing’. Met als griezelige implicatie dat wie handelt vanuit een ideologie zich minder kan permitteren en onaangenamer mag worden bejegend dan wie zich beroept op een opperwezen.

Maar ook los van de actualiteit is de tweedeling religie óf ideologie kortzichtig, omdat ze suggereert dat dit voor eens en voor altijd kan worden bepaald. Alsof levensovertuigingen los van de historische context een universeel, vast karakter hebben en zich niet ontwikkelen. Wat er aan wonderlijks in de hoofden en harten van mensen omgaat, verdient een minder statische, ahistorische benadering dan deze dichotomie.

Laat ik dit illustreren met een voorbeeld op aanverwant gebied. In mijn proefschrift over de naoorlogse mentale wereld van het Nederlandse communisme, Opoffering en heroïek (1990), heb ik het begrippenpaar levensbeschouwing en ‘levensbeschouwelijk regime’ gebruikt. Daardoor kon ik laten zien dat het communisme tussen 1945 en 1975 van karakter veranderde.

Anno 1945, net na de oorlog, bleek er een communistische levensbeschouwing mogelijk die enige waardering had voor andersdenkenden, die niet heel leerstellig werd opgevat en die ook andere invalshoeken erkende dan louter ‘klasse’; de achterstelling van vrouwen bijvoorbeeld. Dertig jaar later, toen de Koude Oorlog zijn verkillende invloed had doen gelden, was er nog maar één juiste leer. Andersdenkenden werden gezien als verachtelijke vijanden en het hele leven werd gevat in termen van ‘klasse’. Fanatisme en sektarisch denken hadden hun destructieve werk gedaan. Communisten waren niet in staat geweest op een andere wijze om te gaan met de harde kritiek op de misdaden van het stalinisme dan door zichzelf op te sluiten in hun eigen ongelijk. Levensbeschouwing was verworden tot levensbeschouwelijk regime.

In de werkelijkheid staan religie en ideologie niet tegen over elkaar. Evenmin sluiten ze elkaar uit. Religie kan werken als ideologie en omgekeerd. De visies van christendom en islam over vrouwen en homoseksuelen zijn uitgewerkte sekse-ideologieën. Religie en ideologie zijn twee loten van dezelfde stam.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Interview

Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’

Oud-VVD-leider en oud-vicepremier Hans Wiegel roemde in 2017 de Britse staatsman Winston Churchill om zijn moreel leiderschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Hij was van doorslaggevende betekenis.’ Wanneer hoorde u voor het eerst van Winston Churchill?‘Ik zal een jaar of twaalf zijn geweest, ik meen dat dit op school was.’ Maakte hij meteen indruk op u?‘Ik...

Lees meer
De olifant van Karel de Grote
De olifant van Karel de Grote
Artikel

Trump krijgt een vliegtuig cadeau, Karel de Grote kreeg iets veel opvallenders

Een Qatarees cadeau leidt tot ophef in de VS: het emiraat wil president Donald Trump een vliegtuig ter waarde van 400 miljoen dollar schenken. Diplomatieke giften zijn al sinds de Oudheid een belangrijk onderdeel van internationale betrekkingen. Zo kregen heersers vroeger olifanten, relikwieën en koffieplantjes cadeau. President Trump vindt de controverse rond het cadeau uit...

Lees meer