Waar is de Tachtigjarige Oorlog gebleven? Ik heb het mezelf nooit afgevraagd, maar Jan Blokker wel. Hij is er zelfs naar op zoek gegaan. In een historische reisgids neemt hij ons mee op een ontdekkingstocht langs bekende en minder bekende lieux de mémoire van de jaren 1568-1648. Ingeslapen stadjes, overwoekerde vestingwerken en verlaten polders genieten daarbij de voorkeur van de reisleider.
Saai wordt de tocht echter geen moment, want de gids Blokker ontpopt zich als een bedreven verslaggever van interessante verhalen. De medereizigers hoeven dus niet te vrezen voor de fantasieloze routeomschrijvingen die we kennen van de ANWB. Blokker heeft veel te vertellen en de toon is meestal even dwingend als onderhoudend. ‘De Tachtigjarige Oorlog verdient de waarheid,’ zo houdt hij ons ergens halverwege de expeditie voor. ‘Maar’, voegt de reisleider daar aan toe, ‘hij verdient evenveel mythe, legende en sprookjesachtigheid.’ Dat zijn inderdaad de bestanddelen waaruit Blokker zijn reisverslag heeft opgebouwd.
Meer lezen over de Tachtigjarige Oorlog? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
De titel van dit charmante boekje belooft ons tachtig jaar oorlog, maar eigenlijk krijgen we maar de helft. Over de jaren 1609-1648 is de reisgids kort: al binnen vijftien pagina’s zijn we weer veilig thuis. Historici spreken tegenwoordig dan ook liever niet meer van een ‘Tachtigjarige Oorlog’, maar van ‘de Opstand’. Daarmee willen ze aangeven dat we dit conflict moeten beschouwen als een burgeroorlog, die na 1609 langzaam het karakter kreeg van een strijd tussen twee staten. Op stap met Jan Blokker worden we niet lastig gevallen met dit soort academische wijsheid. ‘Een lesje geschiedenis zoals oude onderwijzers het gaven,’ omschrijft de gids zijn opzet. Volgens Blokker wil dat zeggen: ‘Nooit helemaal compleet, nooit helemaal volgens de regels van de wetenschap, misschien zelfs nooit helemaal waar.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Wie zijn eigen rol zo omschrijft, kan moeilijk verweten worden hier en daar een misstap te begaan. Maar hoeveel vergissingen mag een historische routebeschrijving eigenlijk bevatten? De literatuurlijst laat zien dat onze reisleider annex onderwijzer zich eerst heeft ingelezen bij Henk van Nierop, A.Th. van Deursen en Jonathan Israel. Ik kan me niet voorstellen dat hij bij hen de informatie vond dat Arras destijds in Frankrijk lag (p.19), het imperium van Filips II zich uitstrekte tot Wenen en Noord-Duitse steden (p. 53), er zich bij de overgang van steden geen ‘bijltjesachtige taferelen’ voordeden (p. 150), de katholieke Amsterdamse overheid altijd een zeer liberaal beleid tegenover calvinisten voerde (p. 171) of dat Willem van Oranje zich in 1580 voor het eerst in Delft vestigde (p.175).
Mijn medereizigers zullen nu misschien vinden dat ik de pret bederf met gemier over enkele minder geslaagde excursies. Maar achter deze pietluttigheden gaat misschien een fundamenteler bezwaar schuil. Als Blokkers stijl niet zo prettig hedendaags was, had ik werkelijk gedacht dat dit reisverslag in 1952 gedrukt is. John Motley wordt door niemand meer als gezaghebbende bron aangehaald, maar in deze gids is hij letterlijk op iedere pagina aanwezig. Blokker erkent dat het relaas van deze negentiende-eeuwse Amerikaan vol mythevorming zit, maar in de rol van reisleider voelt hij niet de behoefte om zijn sentimental journey te ontdoen van dit soort legendes en holle heroïek.
Als gevolg daarvan zijn watergeuzen, calvinisten en opstandelingen in dit boekje weer gewoon synoniemen. ‘Nederlanders’ vechten geheel volgens de vaderlandse traditie tegen ‘Spanjaarden’, katholieken uiteraard tegen protestanten, en dat alles gesitueerd binnen onze huidige landsgrenzen. Het is tekenend dat de routekaart op pagina 10 maar liefst negenentwintig Nederlandse steden vermeldt en welgeteld twee ‘Belgische’. Antwerpen en Brussel staan er plichtmatig bij en moeten blijkbaar de suggestie wekken dat de ‘Tachtigjarige Oorlog’ zich voornamelijk afspeelde in eigen land. De nietsvermoedende leek die wel van omwegen, dwaalsporen en een sterk verhaal houdt, komt met deze reisgids uitstekend aan zijn trekken. Maar als historisch geschoolde reiziger kan ik alleen maar hopen dat dit boekje niet bij toeval in een Belgische boekhandel belandt.
Waar is de Tachtigjarige Oorlog gebleven?
Eddy Posthuma de Boer
204 p. Harmonie, €19,90
