Home Interview met Niall Ferguson

Interview met Niall Ferguson

  • Gepubliceerd op: 2 september 2009
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Geertje Dekkers
  • 3 minuten leestijd

Engeland had buiten de Eerste Wereldoorlog moeten blijven. Duitsland had dan weliswaar veel meer macht gekregen in Centraal-Europa, maar de oorlog had korter geduurd en de Tweede Wereldoorlog was er zelfs nooit gekomen. Dat is een van de controversiële stellingen in The Pity of War (1998) van de Britse historicus Niall Ferguson, waarvan recent een Nederlandse vertaling verscheen: De erbarmelijke oorlog.

Niall Ferguson is een vooraanstaand economisch historicus – hij is hoogleraar in Harvard en Oxford. Hij schreef onder meer een geschiedenis van de bankiersfamilie Rothschild en momenteel werkt hij aan een boek over de bankier Siegmund Warburg. In De erbarmelijke oorlog benadert Ferguson de Grote Oorlog grotendeels vanuit een economische invalshoek.

De Duitse agressie verklaart hij voornamelijk uit fiscale problemen. ‘Duitsland voelde zich onzeker omdat het militair achterliep,’ zegt Ferguson. Er was weliswaar geld in Duitsland, maar om politieke redenen werd het niet geïnd voor defensie. Materieel had het Duitse leger veel minder in huis dan zijn vijanden en daarom koos het voor een preventieve aanval. Duitsland en zijn bondgenoten hielden de oorlog lang vol omdat hun legers financieel heel efficiënt werkten, rekent Ferguson voor. De asmogendheden waren voor iedere gedode vijand maar 11.345 dollar kwijt; de Entente 36.485 dollar.

Duitsland was niet uit op de wereldheerschappij: het wilde slechts een inhaalslag maken in de wapenwedloop. De schuld van de oorlog lag volgens Ferguson dan ook niet alleen bij Duitsland: Engeland had kunnen besluiten buiten de oorlog te blijven. Dan was het nooit zo’n grote slachting geworden, aldus Ferguson. ‘Ik heb vanuit Duitsland veel kritiek gehad. Daar zaten historici die hun leven lang hadden beweerd dat alleen Duitsland schuldig was aan de Eerste en Tweede Wereldoorlog, en ik sprak dat tegen.’

Wat was er gebeurd als Engeland buiten de oorlog was gebleven? Dan was Duitsland niet zo vernederd in de Vrede van Versailles, redeneert Ferguson. ‘Hitler was nooit zo groot geworden en we hadden geen Tweede Wereldoorlog gehad.’ Ook was het Britse imperium overeind gebleven. De Grote Oorlog was het begin van de neergang van dat machtige rijk.

Voor veel historici is het een doodzonde om counterfactual of if-history te bedrijven. Een goede onderzoeker houdt zich aan de feiten, vinden zij. Ferguson verzorgde een boek over de kwestie: Virtual History. Alternatives and Counterfactuals, en hij is een overtuigd aanhanger. ‘Een counterfactual-claim is impliciet in elke causale verklaring. Als de oorzaken anders hadden gelegen, was de geschiedenis immers anders verlopen. Historici moeten die impliciete claims expliciet maken. Alleen dan doen ze recht aan de onzekerheid van het verleden. Op ieder moment zijn er meerdere toekomsten mogelijk.’

Ook het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog lag niet van tevoren vast, stelt hij. De oorlog had voorkomen kunnen worden. ‘Historici moeten recht doen aan die openheid van het verleden door te laten zien hoe de geschiedenis nog meer had kunnen verlopen en vooral welke mogelijkheden volgens tijdgenoten openstonden.’

Economisch historici staan meer dan anderen open voor een counterfactual-benadering, zegt Ferguson: ‘Misschien komt het doordat wij met redelijk meetbaar en modelleerbaar materiaal werken. Het heeft ook een plaats in onze traditie. Denk aan Robert Fogels Railroads and American Economic Growth.’ In dat boek uit 1964 rekende Fogel voor hoe de Amerikaanse economie zich in de late negentiende eeuw zou hebben ontwikkeld als er geen spoorwegen waren geweest.’

Het is ruim tien jaar geleden dat de Engelstalige versie van De erbarmelijke oorlog uitkwam, maar Fergusons mening is sindsdien niet veranderd. Eén ding zou hij wel aanpassen als hij het boek opnieuw zou schrijven: ‘Ik zou meer aandacht besteden aan Frankrijk en aan de vraag waarom dat land niet instortte, zoals in de Frans-Duitse Oorlog van 1870-1871 en de Tweede Wereldoorlog. Ik denk dat het te maken had met de grotere legitimiteit van de Franse regering in 1914. Soldaten waren veel meer bereid voor het land te vechten dan in die andere oorlogen. Daar zou ik me zeker in verdiepen, want het is het grote mysterie van de Eerste Wereldoorlog: hoe hield Frankrijk het zo lang vol?’

Niall Ferguson, De erbarmelijke oorlog, 608 p. Contact, € 49,95
 

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Scène uit het grote offensief
Scène uit het grote offensief
Recensie

Blunders en rivaliteit kostten mensenlevens in de Slag om de Schelde

Dat Zeeland met de Slag om de Schelde het grootste Nederlandse slagveld werd in de Tweede Wereldoorlog had niet gehoeven. Het was anders gelopen als de Britse legeraanvoerder Bernard Montgomery minder eigengereid was geweest. Zijn rivaliteit met de geallieerde opperbevelhebber Dwight Eisenhower hielp ook niet mee, blijkt uit de documentaire Het grote offensief. De film...

Lees meer
Amsterdam leverde zijn Joden uit aan de Duitsers, concludeert het NIOD
Amsterdam leverde zijn Joden uit aan de Duitsers, concludeert het NIOD
Recensie

Amsterdam leverde zijn Joden uit aan de Duitsers, concludeert het NIOD

Eerst waren er excuses van het Amsterdamse gemeentebestuur, pas daarna verscheen het bijbehorende onderzoek van het NIOD. Beide trekken dezelfde conclusie: de gemeente gaf volle medewerking aan het beleid van de Duitse bezetter om Amsterdam judenrein te maken. Maar waar burgemeester Femke Halsema koos voor het perspectief van de slachtoffers, staat het NIOD vooral stil...

Lees meer
Atatürks secularisme putte uit Franse bronnen 
Atatürks secularisme putte uit Franse bronnen 
Nieuws

Atatürks secularisme putte uit Franse bronnen 

De beweging van de Jonge Turken, die zich aan het begin van het twintigste eeuw inzette voor de modernisering van het vaderland, liet zich door Franse ideeën inspireren. Dat laat historicus Remzi Çağatay Çakırlar zien in zijn proefschrift, waarop hij onlangs in Leiden promoveerde.  In 1925 gaf de intellectueel en Jonge Turk Abdullah Cevdet een...

Lees meer
Speelfilm <i>Perla</i>: communisten ruïneren jong stel
Speelfilm <i>Perla</i>: communisten ruïneren jong stel
Recensie

Speelfilm Perla: communisten ruïneren jong stel

We mogen denken dat we ons lot in eigen hand hebben, maar de speelfilm Perla dwingt tot bescheidenheid. Daarin ruïneert het communistische regime in Tsjechoslowakije het leven van een jong stel. Het drama opent met de inval in 1968 in Tsjechoslowakije door de legers van het Warschaupact. Daarna schakelt de film over naar 1981 in...

Lees meer