Eind achttiende eeuw lukte het de eerste uitvinders om door de lucht te reizen. Ze stegen op in waterstof- en heteluchtballonnen. Al gauw bleek dat die de luchtballon geschikt was voor militaire toepassingen.
Het moet een bijzondere vertoning geweest zijn. Midden in de nacht van 26 augustus 1783 werd de ballon van de gebroeders Noël en Jean Robert in Parijs verplaatst van het Place des Victoires naar het Champ de Mars. De ballon – naar een ontwerp van uitvinder Jacques Charles – was kort daarvoor met waterstof gevuld. Dat had zoveel publiek getrokken dat er meer ruimte nodig was bij de lancering.
De volgende dag stond het Champs de Mars afgeladen vol. Toen de ballon na een kanonschot werd gelanceerd en naar een hoogte van 3000 meter steeg, kon zelfs een enorme regenbui de toeschouwers niet verdrijven. De ballon zweefde 21 kilometer naar het noorden, waar hij in de buurt van het plaatsje Gonesse in een veld landde. De lokale dorpelingen schrokken zo van dit gevaarte dat uit de hemel leek te zijn gevallen, dat ze het met messen en hooivorken aan flarden scheurden.
Beleg van Parijs
Na een razendsnelle opmars van het Pruisische leger tijdens de Frans-Pruisische Oorlog omsingelden de Duitsers van september 1870 tot januari 1871 Parijs. Ook in deze benarde situatie bleken luchtballonnen een uitweg. In vier maanden tijd werden 67 ballonnen met post opgelaten vanuit de stad, zodat de Parijzenaren in contact konden blijven met de rest van de wereld. Op 7 oktober vloog ook de minister van Oorlog Léon Gambetta met een ballon over de Pruisische linies. Hij moest buiten de hoofdstad nieuwe legers gaan oprichten om het beleg te breken.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Nog voor deze geslaagde presentatie van een waterstofballon hadden twee andere broers, Joseph en Jacques Montgolfier, al succes met een heteluchtballon. De Montgolfiers waren op het idee daarvoor gekomen toen ze zagen dat as bij een vuur door de hete lucht omhoog werd gevoerd. Na een aantal eerste kleinschalige proeven in juni lanceerden ze op 19 september 1783 hun ballon vanuit de tuinen van Versailles.
De ontwikkeling van deze luchtballonnen gebeurde aan de vooravond van een onstuimige tijd in Frankrijk, waar zes jaar later de Revolutie uitbrak. Het duurde niet lang voor de Fransen ook het militaire nut van de luchtballon inzagen. Tijdens de Eerste Coalitieoorlog werd een ‘Aeronautencompagnie’ opgericht. En tijdens de Slag om Fleurus in 1794 bracht een luchtballon voor het eerst de vijandelijke troepenbewegingen in kaart.
Onder het bewind van Napoleon kwamen ideeën voor meer toepassingen op. Bijvoorbeeld voor een luchtschip om soldaten het Kanaal over te zetten in de strijd tegen Engeland – al bleek dat niet uitvoerbaar. Vijftig jaar later, tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog, werden luchtballonnen nog steeds gebruikt voor militaire doeleinden. Pas aan het begin van de twintigste eeuw gingen luchtschepen en later vliegtuigen een grotere rol spelen in de militaire luchtvaart.
