Home Hoog in de lucht met de luchtballon

Hoog in de lucht met de luchtballon

  • Gepubliceerd op: 23 januari 2023
  • Laatste update 10 jun 2024
  • Auteur:
    Bram van der Wilt
  • 4 minuten leestijd
Hoog in de lucht met de luchtballon

Eind achttiende eeuw lukte het de eerste uitvinders om door de lucht te reizen. Ze stegen op in waterstof- en heteluchtballonnen. Al gauw bleek dat de luchtballon geschikt was voor militaire toepassingen.

Het moet een bijzondere vertoning geweest zijn. Midden in de nacht van 26 augustus 1783 werd de ballon van de gebroeders Noël en Jean Robert in Parijs verplaatst van het Place des Victoires naar het Champ de Mars. De ballon – naar een ontwerp van uitvinder Jacques Charles – was kort daarvoor met waterstof gevuld. Dat had zoveel publiek getrokken dat er meer ruimte nodig was bij de lancering.

Blanchard demonstreert de luchtballon in Den Haag.
Demonstratie van de luchtballon van Blanchard in Den Haag in 1785. Het is de eerste lancering van een bemande luchtballon in Nederland. Rechts binnen de omheining is de uitgebreide installatie te zien die nodig is om de ballon met waterstof te vullen.

De volgende dag stond het Champs de Mars afgeladen vol. Toen de ballon na een kanonschot werd gelanceerd en naar een hoogte van 3000 meter steeg, kon zelfs een enorme regenbui de toeschouwers niet verdrijven. De ballon zweefde 21 kilometer naar het noorden, waar hij in de buurt van het plaatsje Gonesse in een veld landde. De lokale dorpelingen schrokken zo van dit gevaarte dat uit de hemel leek te zijn gevallen, dat ze het met messen en hooivorken aan flarden scheurden.

Beleg van Parijs

Na een razendsnelle opmars van het Pruisische leger tijdens de Frans-Pruisische Oorlog omsingelden de Duitsers van september 1870 tot januari 1871 Parijs. Ook in deze benarde situatie bleken luchtballonnen een uitweg. In vier maanden tijd werden 67 ballonnen met post opgelaten vanuit de stad, zodat de Parijzenaren in contact konden blijven met de rest van de wereld. Op 7 oktober vloog ook de minister van Oorlog Léon Gambetta met een ballon over de Pruisische linies. Hij moest buiten de hoofdstad nieuwe legers gaan oprichten om het beleg te breken.

Ontwerp van een luchtschip.
Ontwerp van een luchtschip door Bartolomeu de Gusmão, 1709

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nog voor deze geslaagde presentatie van een waterstofballon hadden twee andere broers, Joseph en Jacques Montgolfier, al succes met een heteluchtballon. De Montgolfiers waren op het idee daarvoor gekomen toen ze zagen dat as bij een vuur door de hete lucht omhoog werd gevoerd. Na een aantal eerste kleinschalige proeven in juni lanceerden ze op 19 september 1783 hun ballon vanuit de tuinen van Versailles.

Dorpelingen vallen luchtballon aan.
Doodsbange dorpelingen vallen de luchtballon die in hun dorp is geland aan met hooivorken.

De ontwikkeling van deze luchtballonnen gebeurde aan de vooravond van een onstuimige tijd in Frankrijk, waar zes jaar later de Revolutie uitbrak. Het duurde niet lang voor de Fransen ook het militaire nut van de luchtballon inzagen. Tijdens de Eerste Coalitieoorlog werd een ‘Aeronautencompagnie’ opgericht. En tijdens de Slag om Fleurus in 1794 bracht een luchtballon voor het eerst de vijandelijke troepenbewegingen in kaart.

Luchtballon bij Slag om Fleurus.
De observatieballon die gebruikt wordt tijdens de Slag om Fleurus. Afbeelding op een verzamelkaart, gebaseerd op een schilderij van Jean-Baptiste Mauzaisse.

Onder het bewind van Napoleon kwamen ideeën voor meer toepassingen op. Bijvoorbeeld voor een luchtschip om soldaten het Kanaal over te zetten in de strijd tegen Engeland – al bleek dat niet uitvoerbaar. Vijftig jaar later, tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog, werden luchtballonnen nog steeds gebruikt voor militaire doeleinden. Pas aan het begin van de twintigste eeuw gingen luchtschepen en later vliegtuigen een grotere rol spelen in de militaire luchtvaart.

Luchtballon Napoleon.
Napoleons geplande invasie van Engeland. Naast een tunnel onder het Kanaal moeten luchtballonnen soldaten naar de overkant brengen.
Luchtballon Nederland.
Ook bij de Napoleontische invasie van de Nederlanden worden ballonnen gebruikt. Tekening van Jan Anthonie Langendijk, 1805.

Dit artikel is gepubliceerd in Historisch Nieuwsblad 2 - 2023

Nieuwste berichten

Beatrice de Graaf portret
Beatrice de Graaf portret
Column

Trump begrijpt niet echt wat oorlog is

Nadat de HSS Iowa duizenden kilometers had gevaren, duizenden tonnen munitie had afgeschoten, en misschien wel nucleaire kernkoppen had meegetorst, mocht het schip in 2012 eindelijk voorgoed aanmeren. Het ligt nu in de haven van Los Angeles, voor iedereen te bezoeken als museum. En dat kan ik u van harte aanraden. Een tochtje door dit...

Lees meer
Studenten demonstreren tegen Trumps aanval op Harvard en andere Amerikaanse universiteiten.
Studenten demonstreren tegen Trumps aanval op Harvard en andere Amerikaanse universiteiten.
Interview

Historici in Amerika voelen angst: ‘Slavernij, gender en klimaat zijn nu verboden woorden’

President Donald Trump richt zijn vizier op universiteiten die hij ‘te woke’ vindt. Wie niet stopt met zijn diversiteitsbeleid, verliest subsidie. Zijn de Verenigde Staten nog wel het beloofde land voor wetenschappers? ‘Ik denk absoluut na over een terugkeer naar Nederland.’ Ze had in april een beurs aan moeten vragen voor haar onderzoek, maar Andrea...

Lees meer
CERN voltooit de eeuwenoude zoektocht van alchemisten: lood verandert in goud
CERN voltooit de eeuwenoude zoektocht van alchemisten: lood verandert in goud
Artikel

CERN voltooit de eeuwenoude zoektocht van alchemisten: lood verandert in goud

Langs mystieke én langs praktische weg onderzocht alchemist Jan Baptista van Helmont de mens en de wereld. Hij droomde van magische zalven en spirituele zaden en liet scheikundigen een belangrijke erfenis na. Maar zijn ideeën brachten hemzelf in grote problemen. Naar verluidt had Jan Baptista van Helmont rare, ketterse dingen beweerd. Dat het zweet van...

Lees meer
Portret Jean-Marc van Tol
Portret Jean-Marc van Tol
Interview

Jean-Marc van Tol: ‘Laat Johan de Witt op zijn sokkel staan’ 

Jean-Marc van Tol laveert al jaren tussen wetenschap en literatuur. Hij werkt aan een romantrilogie over raadpensionaris Johan de Witt. Inmiddels zijn er twee delen verschenen, Musch en Buat. Daarnaast is hij coauteur van een nieuw historisch boek over zijn held: De wereld van De Witt. ‘Historici moeten zich op feiten baseren, maar ook hun...

Lees meer