Home Hoe een Friese patriciërszoon in het leger van Napoleon en Willem I belandde

Hoe een Friese patriciërszoon in het leger van Napoleon en Willem I belandde

  • Gepubliceerd op: 5 februari 2019
  • Laatste update 12 apr 2023
  • Auteur:
    Ollie Peijnenburg
  • 5 minuten leestijd
Hoe een Friese patriciërszoon in het leger van Napoleon en Willem I belandde

‘Het is uniek om zoveel bronnen over een gewone burger tot je beschikking te hebben’, zeggen CDA-fractievoorzitter Sybrand van Haersma Buma en zijn verre neef en voormalig officier Wiete Hopperus Buma. Aan de hand van tientallen brieven van Gerlacus Buma, gericht aan zijn ouders, hebben zijn nazaten een verhaal geschreven over deze militair die diende in het leger van Napoleon en Willem I. ‘Als Gerlacus niet in het leger had gezeten, dan was er waarschijnlijk niet veel van hem terecht gekomen.’

Hoe kwamen jullie Gerlacus Buma op het spoor?

‘In onze familie waren ongeveer tien brieven van Gerlacus Buma bekend. Die waren ooit eens uitgewerkt voor een negentiende-eeuws herdenkingsboek over Waterloo. Wij waren nieuwsgierig geworden naar Gerlacus’ verhaal en gingen in het familiearchief kijken of er nog meer bekend was over zijn leven. In dat archief kwamen we nog zeventig andere brieven van Gerlacus tegen. Daarbij zaten ook documenten zoals bevorderingen en benoemingen. Toen kwamen we op het idee om een verhaal over hem te schrijven.’

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Hoe kwam hij in het leger terecht?

‘Gerlacus Buma kwam uit een patriciërsgeslacht. De man was eigenlijk voorbestemd om jurist te worden. Zijn familie, onder wie zijn vader, bekleedde namelijk dergelijke soort posities. Gerlacus was geen hoogvlieger en bewandelde daarom een andere weg. Nadat hij het liet afweten als rechtenstudent in Groningen, ontving hij op 30 april 1813 een oproep van de prefect van Friesland om dienst te nemen in het leger van Napoleon. Vanaf 1813 eisten de Fransen dat zonen van welgestelde Nederlanders dienst namen in de Garde d’honneur. In eerste instantie probeerde Gerlacus zich af te laten keuren zodat hij niet in dienst hoefde te treden. Hij ambieerde namelijk geen carrière in het leger. Helaas voor de patriciërszoon trapte de prefect van Friesland hier niet in. Gerlacus werd in een van de gardes geplaatst onder leiding van Cornelis Franciscus Frisius van Hylckama en zo begon zijn militaire loopbaan toen hij op 11 juli 1813 vertrok richting Frankrijk.’

Hoe verliep de militaire carrière van Gerlacus?

‘Als lid van de Garde d’honneur werd hij al snel met de ineenstorting van het Franse leger geconfronteerd. Nadat de troepen van Napoleon een grote nederlaag hadden geleden in Leipzig in oktober 1813, probeerden enkele soldaten in deze chaos uit het leger te vluchten. Ze waren bang dat zij het volgende kanonnenvoer werden. Gerlacus besloot daarom om te deserteren, samen met een paar andere soldaten. Zo kwam een eind aan zijn Franse avontuur dat maar enkele maanden had geduurd.

Toen Gerlacus terug was in Leeuwarden moest hij zich gaan beraden op zijn toekomst. Aanvankelijk leek het een bureaubaan te worden bij de belastingen, maar op 5 februari 1814 ontving Gerlacus een besluit van de soeverein vorst van Oranje-Nassau. Hierin stond dat de prins hem aangesteld had als tweede luitenant bij het Regiment Huzaren van luitenant-kolonel Willem François Boreel. De patriciërszoon besloot om weer in dienst te treden, maar dit keer vrijwillig. Dit regiment zou zijn thuis gaan vormen. Tussentijdse overstappen naar het Regiment Huzaren no. 8 en het Regiment Lichte Dragonders no. 4 deed hij alleen om te kunnen worden bevorderd.’

Een rode draad door het leven van Gerlacus Buma is geldtekort. Waarom had hij geldproblemen?

‘Ten eerste had hij veel kosten in het leger. Zo verwachtte het Regiment Huzaren dat hij als officier zijn eigen paard en sabel bekostigde. Daarnaast diende hij ook een inhuldigingsdiner te betalen toen hij toetrad tot het regiment.

Ten tweede leefde Gerlacus op grote voet. Hij ging bijvoorbeeld naar een kermis of vertoefde in een zwavelbad in Aken. Uit de brieven blijkt dan ook dat hij vaak om geld vroeg aan zijn vader. Dan kreeg hij misschien formeel wel op zijn duvel in die brieven van zijn oudeheer, maar toch leende zijn vader hem elke keer weer geld. Je zag wel dat die schuld hem parten speelde. Aan het einde van zijn leven had hij geen vermogen opgebouwd.’

Welke indruk krijgen jullie van Gerlacus Buma?

‘Gerlacus werd geboren met een zilveren lepel in zijn mond en totdat hij ging studeren kwam alles hem aanwaaien. Toen hij daarna militair werd ging er een nieuwe wereld voor hem open. Hij vond het hele militaire avontuur nogal spannend.

Gerlacus was ook een sociale man. Waar hij kwam kende hij mensen. Dit had te maken met het ijzersterke netwerk van de elite in Europa. Hij logeerde regelmatig bij de plaatselijke chic, dineerde met generaals en richtte op de Brabantse heide zelfs een soort sociëteit op, waar hij de Friezen in opnam. Daarnaast was Gerlacus graag in het gezelschap van zijn kameraden en voelde hij zich thuis in het regiment waarin hij zat. Dat regiment was echt de bestemming voor deze man. Als Gerlacus niet in het leger had gezeten, dan was er waarschijnlijk niet veel van hem terecht gekomen.’

Waarom is Gerlacus’ verhaal zo bijzonder?

‘Het mooie aan dit verhaal is dat het zich afspeelt in een tijd waarin de Nederlandse identiteit zich vormde. Aan het begin van Gerlacus’ militaire carrière bestond de Nederlandse natie namelijk nog uit de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden. In augustus 1830 begon de Belgische Revolutie waardoor er steeds meer verschil in identiteit tussen de twee delen kwam. Vanaf dat moment begon de Noord-Nederlandse identiteit zich pas echt te vormen. Zonder dat hij het wist leefde hij dus in een ontzettend belangrijke periode en bovendien was hij ook betrokken bij belangrijke gebeurtenissen zoals Waterloo. Wat je meestal ziet is dat de verhalen gaan over grote namen zoals Napoleon, maar er zijn heel weinig bronnen waarmee je een gewone burger zo lang en intensief kunt volgen. Omdat het verhaal van Gerlacus zo gewoon is, is het heel bijzonder.’

Bannerafbeelding: De prins van Oranje bij Quatre-Bras, 16 juni 1815 (Jan Willem Pieneman)

Nieuwste berichten

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Artikel

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?

De Verenigde Staten leggen sancties op aan Sudan omdat het leger chemische wapens zou hebben gebruikt in de burgeroorlog in het land. Volgens The New York Times zette de Sudanese legerleider Burhan chloorgas in bij gevechten met de paramilitaire eenheid Rapid Support Forces (RSF). Tijdens de Eerste Wereldoorlog gebruikten Duitse soldaten al chloorgas bij Ieper,...

Lees meer
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Interview

’Voor Poetin heeft de claim op de Krim iets spiritueels, net als voor Catharina de Grote’

Tijdens de collegedag Het Russische imperium op 26 juni vertelt historicus Ivo van de Wijdeven over de geschiedenis van de Krim. Hij geeft voorproefje van wat hij die dag gaat vertellen: ‘De Krim is de mythische geboortegrond voor zowel de Oekraïners als de Russen.’ ‘De Krim is al eeuwenlang een twistpunt en daardoor de ideale...

Lees meer
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer