In het begin van de jaren negentig speelde historicus Evertjan van Roekel het populaire computerspel Wolfenstein. Het doel: ontsnappen uit een duister nazikasteel dat was gebaseerd op Wewelsburg. Deze middeleeuwse burcht nam Heinrich Himmler in 1934 in gebruik om het te ontwikkelen tot een soort SS-Vaticaan en wordt gezien als de plek waar de nazi’s hun spirituele kant cultiveerden. Maar waren de nazi’s echt een occulte groep die voor spirituele seances bijeenkwam in een kasteel? In zijn boek Wewelsburg. De occulte kant van Himmlers SS onderzoekt Van Roekel de geschiedenis van de burcht, de mystieke kant van de SS en de popularisering van het nazi-occultisme.
Wat was het Thüle-Gesellschaft en waren zij een voorloper van de NSDAP?
‘Het Thüle-Gesellschaft was een anticommunistisch genootschap van intellectuelen en semi-intellectuelen, dat ontstond in de chaos direct na het einde van de Eerste Wereldoorlog. Het was geen occulte gemeenschap, maar had wel leden met die inslag. Hun ideologie was een vergaarbak van diverse verhaallijnen die in de negentiende eeuw waren ontstaan, met kenmerkend een extreemrechts, racistisch wereldbeeld van Ariërs en Untermenschen. Doordat enkele nazi-kopstukken korte tijd lid zijn geweest van de Thüle-Gesellschaft, en het hakenkruis door dat genootschap al als embleem werd gebruikt, wordt de groep vaak betiteld als de voorloper van de nazipartij. Qua gedachtegoed en uitvloeisels kun je die parallel zeker trekken, maar Hitler was zelf geen lid en beschreef het genootschap naar eigen zeggen als een groep dwalende geleerden.’
Waren de nazi’s een sekte?
‘Het kan niet worden ontkend dat de nazibeweging diverse sektarische elementen had: een spiritueel leider, volgelingen met dezelfde kleding, eedafleggingen, geheime rituelen en natuurlijk het hakenkruis als kenmerkend symbool. Het is daarom verleidelijk om de nazibeweging een sekte te noemen, maar ik zou het niet als zodanig willen betitelen. Het was vooral een grootschalige politieke beweging die handig gebruikmaakte van symboliek om aan de macht te komen.’
Waarom vormt juist de Wewelsburg een inspiratiebron voor films en computerspellen?
‘Zowel de buitenkant als het interieur maken de plek tot een voedingsbodem voor speculatie en fantasie. Wewelsburg is een oorspronkelijk vroegmiddeleeuws kasteel met grote torens, gelegen op een hoge rots. Binnenin bevindt zich een grafkelder met een “eeuwig brandend vuur”, waar nog steeds een gasleiding van zichtbaar is, en een enorm hakenkruis op het plafond. Als klap op de vuurpijl is er een ontmoetingszaal gerealiseerd met een marmeren vloer en een mysterieus symbool voor de zwarte zon – een esoterisch symbool. Omdat het nooit duidelijk is geworden wat Himmler exact met het kasteel wilde doen, zetten de mysterieuze kamers aan tot speculatie over occulte praktijken. Ik denk dat het kasteel daarom zo aanwezig is in films, boeken en spellen.’
Werd de plek daadwerkelijk gebruikt voor occulte praktijken?
‘Vermoedelijk niet. De meest in het oog springende bijeenkomst is die van juni 1941, vlak voor de inval van Duitsland in de Sovjet-Unie. Hierbij waren meerdere SS-generaals aanwezig. De bijeenkomst was inhoudelijk waarschijnlijk een vorm van symbolische zelfbevestiging, waar het belang van de aanstaande ideologische strijd tegen de minderwaardige volken nogmaals onderstreept werd. Er hebben wel wat eedafleggingsceremonies plaatsgevonden en een dubbel huwelijk van SS-officieren, maar ik betwijfel of die bijeenkomsten een occulte lading hadden. Het werd uiteindelijk niet daadwerkelijk een ontmoetingsplek voor SS-generaals, maar het lijkt erop dat Himmler dit gaandeweg steeds meer voor ogen had.’
Is het zorgelijk wanneer populaire media de nazi’s als sekte afschilderen en daarmee een verkeerd beeld van de geschiedenis geven?
‘Dat er een kruisbestuiving ontstaat en feit en fictie in elkaar overlopen is onvermijdelijk – zowel bij dit onderwerp, als bij andere historische thema’s. Ik zie er ook de voordelen van in, aangezien het geschiedenis aantrekkelijker kan maken voor een groter publiek. Het is pas zorgelijk als bepaalde groepen een incorrect beeld oppakken als basis voor bijvoorbeeld extreem gedachtegoed. Daarom is goed onderwijs van eminent belang. Feit en fictie kunnen prima naast elkaar bestaan, zolang de objectieve geschiedenis maar gewaarborgd blijft.’
Wewelsburg. De occulte kant van Himmlers SS
Evertjan van Roekel
224 p. Spectrum, € 24,99
Bestel bij Libris
