Home HET WOORD IS AAN DE ONDERKANT. RADICALE IDEEËN IN NEDERLANDSE PORNOGRAFISCHE ROMANS 1670-1700

HET WOORD IS AAN DE ONDERKANT. RADICALE IDEEËN IN NEDERLANDSE PORNOGRAFISCHE ROMANS 1670-1700

  • Gepubliceerd op: 03 sep 2002
  • Update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Caroline Hanken

Tussen 1670 en 1700 was er een plotselinge opleving van oorspronkelijk Nederlandstalige pornografische romans. Terwijl eerder in dit genre vooral vertalingen uit het Frans en Italiaans werden gedrukt, verschenen er nu echt Hollandse titels als De doorluchtige daden van Jan Stront (1684), De Haagsche lichtmis (1679) en De Leidsche straatschender (1679). In totaal zijn er in dertig jaar tien Hollandse pornografische romans uitgebracht. Veel lijkt dat niet, maar voor en na die periode is er lange tijd helemaal niets in dit genre verschenen, en de vraag is dan ook waarom deze literaire vorm juist toen opkwam en weer verdween.

        

Inger Leemans is hierop gepromoveerd met een proefschrift van 305 dichtbedrukte pagina’s, exclusief noten en bibliografie. Het boek is in overzichtelijke hoofdstukken verdeeld, maar lijdt wel onder een zekere promotiedegelijkheid, waarbij vooruitgelopen wordt op elke vraag die ook maar even in het hoofd van een geachte opponent zou kunnen opkomen. En ze maakt ook nog ergens een betreurenswaardige uitglijder door nogal stellig te beweren dat de socioloog Norbert Elias het beschavingsproces als een simpele rechtlijnige ontwikkeling beschreef, terwijl deze nu juist het tegendeel benadrukte.

Leemans beschrijft de zeventiende-eeuwse pornoromans aan de hand van onderwerpen als preutsheid, humor, hypocrisie en geld. Ze betrekt daarbij kerk- en staatscensuur, veranderingen in het repertoire van de Amsterdamse stadsschouwburg, de rol van de uitgevers, de schrijvers, de lezers en nog veel meer. Dankzij het vrolijke onderwerp en de heldere stijl van de auteur is het boek heel leesbaar.

De Nederlandse pornografen stonden in de traditie van de picareske klucht, schrijft Leemans. De hoofdpersonen beleefden veel hilarische avonturen, die overigens niet alleen over seks gingen. De seksscènes waren meestal plat en boertig, en de romantiek van de Fransen en Italianen ontbrak volledig. In de Franse romans, die zich vaak afspeelden in de fijnzinnige salons van de elite, werd ingegaan op het gevoelsleven van de personages en werd het toewerken naar een orgasme nauwgezet en stap voor stap beschreven.

De Nederlanders handelden dit alles af in één zin: `Zij deed haar dingen zo wel als het beste twee-beendepaard, dat ooit onder de man gegaan heeft.’ Seks was bij de Nederlanders aanleiding tot uitbundige vrolijkheid en inspireerde tot het verzinnen van mallotige metaforen. Iedere auteur bedacht weer eigen woordspelingen, zoals `met de Vork in ’t hoy vaaren’ en `studeren in het boek met twee bladeren’.

En wat is nu het antwoord op de vraag waar dit hele onderzoek om was begonnen? Natuurlijk speelden veel aspecten een rol. De pornoboekjes kunnen als protest worden gezien tegen een klein beschavingsoffensief, dat voorafging aan het grote moralisme in de achttiende eeuw. Ook werden de verhalen als vehikel gebruikt voor kritiek op nieuwe ontwikkelingen in de stedelijke samenleving. Maar vooral de persoonlijke smaak van uitgever Timotheus Ten Hoorn was van groot belang voor het genre. Zes van de tien romans zijn vermoedelijk door hem uitgegeven, en na zijn dood was het tot in de negentiende eeuw afgelopen met het erotische genre in Nederland.

Tot slot legt Leemans een verband tussen de Hollandse pornoromans en de ideeën van Spinoza. Ze ziet overeenkomsten in de levensvisie zoals verwoord in de romans met libertijnse denkbeelden en het gedachtegoed van de radicale Verlichting. Al mag dit alles nog zo waar zijn, haar wijze van redeneren doet hier wel sterk denken aan de jaren zeventig, toen sommige auteurs de toenmalige populaire cultuur in de vorm van strips en muziek voor de oudere generatie aanvaardbaar trachtten te maken. Zij zochten er een vorm van verhevenheid in, die door de makers noch de liefhebbers ooit was opgemerkt. Want wat kan het gefilosofeer van Spinoza iemand schelen die met rooie oortjes zit te lezen hoe Jan Stront bij een jonge maagd zijn `beursje leegde’?.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Jachtscène uit het veertiende-eeuwse Livre de chasse
Jachtscène uit het veertiende-eeuwse Livre de chasse
Historische sensatie

Theo Spek: ‘Opeens stond ik in een middeleeuws bos’

Landschapshistoricus Theo Spek wilde weten hoe het Nederlandse bos eruitzag in de Middeleeuwen. Hij vond een voorbeeld in Engeland. ‘Het was precies zoals ik me had voorgesteld.’  Kent u de historische sensatie, zoals door Johan Huizinga omschreven?   ‘Ja, en die ervaar ik allereerst in het landschap zelf. Bij archiefvondsten voel ik als landschapshistoricus soms ook...

Lees meer
Shaka Zulu
Shaka Zulu
Artikel

Zoeloeheerser Shaka was de koning van de intrige

Shaka, de machtige koning van de Zoeloes, vertrouwde niemand. Zelfs niet zijn eigen verwanten. En gelijk had hij. Want verraad, samenzwering en moord liepen als een rode draad door de familie.   Waarom had Shaka, de legendarische koning van de Zoeloes, geen kinderen? Dit raadsel heeft vooral westerse historici lang beziggehouden. Aan vrouwen had hij immers...

Lees meer
Roosevelt spreekt zich uit tegen de NEutrality Act in 1939
Roosevelt spreekt zich uit tegen de NEutrality Act in 1939
Artikel

Trump verkoopt wapens voor Oekraïne, maar hij is geen tweede Roosevelt 

De Verenigde Staten zijn bereid wapens te leveren aan Oekraïne, maar Europa moet ervoor betalen. Dat is de ‘deal’ die president Trump op 14 juli sloot via NAVO-chef Mark Rutte. De deal heeft iets weg van de cash-and-carry-afspraken die president Franklin Delano Roosevelt in 1939 maakte met Groot-Brittannië. Maar wat op het eerste gezicht op...

Lees meer
Hongaars protest tegen de dam
Hongaars protest tegen de dam
Artikel

Hongaren gingen pas de straat op toen de Donau gevaar liep

Ondanks groeiende onvrede over het communistische systeem keken Hongaren in de jaren tachtig wel uit om in het openbaar kritiek te uiten. Pas toen de bouw van een waterkrachtcentrale de Donau bedreigde, kwam de bevolking in opstand.  In de jaren vijftig hadden Hongarije en Tsjecho-Slowakije het plan opgevat om een gigantische waterkrachtcentrale met dammen te...

Lees meer