Het volle leven is een introductie tot de Nederlandse literatuur van de zeventiende en achttiende eeuw, waarbij de vaderlandse geschiedenis als invalshoek is genomen. De lezer krijgt de geschiedenis voorgeschoteld in allerhande geschriften: van liederen uit de Opstand via pamfletten uit het Rampjaar tot stukjes uit de Hollandsche Spectator en De Politieke Kruyer. Daarnaast behandelt de auteur, neerlandicus René van Stipriaan, specifieke literair-historische onderwerpen. Hij beschrijft hoe boeken werden geschreven, gedrukt, verkocht en gelezen. Daarbij constateert hij dat er in de loop der eeuwen steeds minder voor het oor, en steeds meer voor het oog werd geschreven. De liedcultuur, in het begin van de zeventiende eeuw nog prominent, was aan het einde van achttiende eeuw grotendeels verdwenen. Zingen, voorlezen en hardop lezen werden steeds minder gebruikelijk. De luisteraar werd een stille lezer, aldus Van Stipriaan.
In dit verband zou kunnen worden opgemerkt dat zijn boek een hedendaagse ontwikkeling in de leescultuur illustreert: de lezer wordt een plaatjeskijker. Om het product boek nog te kunnen slijten, zal literatuur de vorm krijgen van onderschriften bij afbeeldingen. In Het volle leven is deze ontwikkeling reeds herkenbaar. Het is vlot geschreven, citaten zijn ‘hertaald’ en het gebruik van noten is vermeden.
Het uiterlijk is navenant. Het boek staat vol plaatjes en kaders, op bladzijden met verscheidene lettertypes en in diverse kleuren. De illustraties zijn meestal aardig en ter zake, maar het aantal kaders is zo groot dat het vaak zoeken is waar de hoofdtekst is gebleven. Ongetwijfeld is zulks nodig, wil lezen een echte fun-experience kunnen zijn, maar de eigentijdse vormgeving bemoeilijkt het opgaan in de tekst nogal. Het is kennelijk de bedoeling dat het boek uitnodigt tot bladeren.
Schrijvende chirurgijns
De bladerende lezer kan, geheel naar de geest des tijds, kennis maken met een grote verscheidenheid aan onderwerpen, maar ook de ouderwetse lezer komt aan zijn trekken. Als hij maar scherp let op het lettertype treft hij een doorlopend betoog, waarin helder en enthousiasmerend een Nederlandse literatuurgeschiedenis wordt gepresenteerd.
Een boek met een breed onderwerp als ‘Nederlandse literatuur en cultuur ten tijde van de Republiek’ behandelt noodzakelijkerwijs weinig over veel, en ook Het volle leven bevat de in dit soort boeken gebruikelijke mengeling van verplichte hoogtepunten en stokpaardjes van de auteur.
We worden geconfronteerd met de onvermijdelijke Cats, Hooft, Huygens, Vondel, Justus van Effen, Betje Wolff en Belle van Zuylen, maar door de historische invalshoek blijven de aan hen gewijde passages goed verteerbaar. Het boek is beslist geen voorspelbare opsomming van belangrijke auteurs geworden. Er komen schrijvers van verschillend allooi in voor. Het literaire niveau van hun werk is niet beslissend, het gaat erom dat ze op enigerlei wijze uitdrukking hebben gegeven aan een vroegmodern cultuurverschijnsel. Er is dus ook ruimte voor schrijvende chirurgijns, liedjesverkopers, dominees, rederijkers en Willem Barendsz. Daarnaast is er aandacht voor drukkers, boekhandelaars en verzamelaars.
Er worden uitstapjes ondernomen op het gebied van de schilderkunst, de wetenschap en de filosofie, en er worden beschouwingen gewijd aan minder voor de hand liggende onderwerpen als de verdiensten van auteurs, of vroegmoderne psychologische inzichten. Dankzij deze opzet is Het volle leven een geslaagde introductie geworden tot de Nederlandse literatuur, cultuur, en geschiedenis van de zeventiende en achttiende eeuw, ook voor wie meer wil dan bladeren.
Luuc Kooijmans publiceerde ‘Liefde in Opdracht. Het hofleven van Willem Frederik van Nassau’.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
