‘Als Taylor en zijn helpers beter hadden opgelet, was het 3-1 geworden, zo niet 4-1.’ Met deze stelling weerspreekt Auke Kok zelf de titel van zijn boek over het wereldkampioenschap voetbal in 1974: Wij waren de besten. Taylor was de scheidsrechter in de finale, die Nederland met 2-1 van Duitsland verloor. Verliezen en de beste zijn gaan moeilijk samen. En toch is die titel niet verkeerd. Kok weet, zoals iedere sportliefhebber, dat je om de beste te zijn ook de eindstrijd moet winnen. Maar hij weet ook – en toont ten overvloede aan – dat het kampioenschap van 1974 slechts één wedstrijd te lang duurde om de ploeg die kwalitatief ver boven de rest uitstak de eer te bezorgen die hem toekwam.
Er zijn fervente voetballiefhebbers die in 1988 de door Nederland gewonnen finale van het Europees kampioenschap niet meer zijn gaan bekijken, omdat het toernooi met de Nederlandse overwinning op Duitsland in de halve finale wat hen betreft voorbij was. Wraak voor 1974 was geschied. Van Basten verdiende voor die ene fantastische schop (2-1, kort voor het laatste fluitsignaal) een standbeeld in goud op de Dam. En of nu ook nog de laatste wedstrijd zou worden gewonnen was bijzaak. Zo groot was het trauma van de ‘zwarte zondag’ van ‘München 1974’. Het enige wat telde was het vernederen van de Duitsers. (Van Basten maakte overigens in de finale het op één na fraaiste doelpunt in zijn carrière en Nederland won met 2-0 van de Sovjet-Unie.)
Nu is er dus dit boek van Auke Kok om de narigheid van 1974 te duiden. Welke omstandigheden werkten de anticlimax in de hand? Welke fouten werden er gemaakt, in de aanloop en in de wedstrijd? Wie geen boeken over sport leest omdat het toch allemaal oppervlakkigheid en chauvinisme is wat de klok slaat, moet beslist kennis nemen van dit relaas. De auteur neemt geen makkelijke standpunten in. Hij identificeert zich evenzeer met de Duitsers als met de Nederlanders en is tot in de kleinste details objectief.
Daarnaast schildert hij een prachtig tijdsbeeld, waarin de ergernis die een zaakwaarnemer/geldwolf als Cruijffs schoonvader Cor Coster toen nog wekte en het feit dat een elftalaanvoerder nog democratisch werd gekozen in plaats van aangewezen (erfenis van ‘de jaren zestig’!), hun plaats krijgen. Niet alleen voor het Nederlandse publiek had Nederland-Duitsland alles met de Tweede Wereldoorlog te maken. Ook voor een aantal voetballers was deze dimensie van het wereldkampioenschap vanwege hun persoonlijke geschiedenis allesoverheersend. Willem van Hanegem, wiens vader en broer in de oorlog omkwamen, was na zijn ‘falen’ juist daardoor kapotter dan kapot.
De kracht van dit boek zit onder andere in de karakterschetsen van de meest betrokkenen: de Nederlandse spelers en hun begeleiders en verscheidene tegenstanders, voornamelijk Duitsers. Johan Cruijff, een groot voetballer, maar na het zwembadincident (dat heel weinig blijkt te hebben voorgesteld) als een schoothondje zo bang voor de gramschap van zijn vrouw, Danny Coster; de assistent-bondscoaches Van der Hart en Fadrhonc met hun tragische levensgeschiedenissen, die ook nu veel trieste momenten beleefden; de ongenaakbare Rinus Michels, die nooit half zo goed heeft gecommuniceerd als een ‘generaal’ eigenlijk zou moeten om succes te boeken – Kok portretteert de grote en kleine mensen met een scherp oog voor de buiten- én de binnenkant. Dat hij wat zwaar leunt op dat ene dagboek van die ene speler die graag een pen vasthoudt (Jan Jongbloed), daarover doet alleen een kniesoor moeilijk.
Voordat de finale alles zou bederven (hoewel: de ploeg kreeg bij terugkeer op Schiphol toch een ongekend en onverwacht heldenonthaal) speelde Nederland een paar glorierijke wedstrijden, en ook die behandelt Kok in al hun schoonheid. Losgeslagen mannen te midden van een ontketend legioen. Bijna slagen, maar op het nippertje falen. En dat beschrijven zonder vingertje of leedvermaak. Kok heeft het gedaan. Knap.
Doeko Bosscher is hoogleraar eigentijdse geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
