Home Het Besef

Het Besef

  • Gepubliceerd op: 14 december 2001
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Bastiaan Bommeljé
  • 2 minuten leestijd

Door een zonderling toeval bevond ik mij onlangs op de Nationale Geschiedenisdag te Tilburg. Deze was georganiseerd door het Nederlands Centrum voor Volkscultuur, in samenwerking met het KNHG, de Vereniging van Docenten in Geschiedenis en Staatsinrichting en alle andere organisaties die ertoe doen in de geschiedkundige wereld. Ik moet zeggen: alles was piekfijn in orde, er waren veel aardige en beschaafde historici, en ik begon me bijna op mijn gemak te voelen – tot het B-woord viel.         Men sprak over Het Besef. Het Historisch Besef, welteverstaan. Jammer dat overal waar historici bijeen zijn het B-woord klinkt. Slechts het feit dat alleen de historische wetenschap `Besef’ in het vaandel voert, zou al achterdocht moeten wekken. Geen geograaf heeft het over `aardrijkskundig besef’, geen anglist heeft het over `Angelsaksisch besef’. Maar historici koesteren het `Historisch Besef’. Ze organiseren er congressen over, en in het rapport van de Commissie-De Rooy wordt het zelfs genoemd als doel van het geschiedenisonderwijs.

        Nu is dat Rapport-De Rooy politiek bijzonder handig, en ik wens elke leerling zijn volle pond Historisch Besef toe. Maar ik heb zelf nooit begrepen wat ermee wordt bedoeld. Oké, de term klinkt goed tegenover beleidsmakers die vanuit rancuneuze onkunde het vak geschiedenis trachten te liquideren. En oké, het is grappig om ermee te bluffen tegenover journalisten, die morgen al niet weer weten wat ze gisteren berichtten. Maar ik geloof dat elke historicus diep in z’n hart beseft dat Historisch Besef helemaal niet bestaat.
        Wie zich afvraagt wat het zou moeten zijn, staat voor een bodemloze put vol raadsels. Is het iets dat exclusief wordt gedeeld door historici, als een mantra van een geheim genootschap? Is Het Besef bij de een `groter’, `beter’, `dieper’ of `verhevener’ dan bij de ander? Hebben wij meer of juist minder Historisch Besef dan de generatie van Huizinga? Wanneer gaat de afwezigheid van Historisch Besef over in de aanwezigheid ervan – en wie bepaalt dit? Heeft een amateurarcheoloog minder of juist meer Historisch Besef dan een hoogleraar contemporaine geschiedenis? Ja, hoe zullen wij ooit kunnen bepalen of een leerling `voldoende’ dan wel `onvoldoende’ Historisch Besef heeft – behalve door te toetsen op kennis en op begrip van die kennis, precies als bij andere vakken?
        In werkelijkheid heeft geschiedenis niets met Besef van doen. De studie van het verleden is prachtig, onmisbaar voor een beschaafd bestaan, en dient krachtig gestimuleerd te worden. Maar het is een argumentatieve bezigheid. Iedereen die zich met het verleden bezighoudt, probeert het te verduidelijken, bloot te leggen of te ontrafelen door argumenten naar voren te brengen of te toetsen, niet door te wachten op de komst van het Besef. En als we Historisch Besef niet willen opvatten als een politiek correcte blik op het verleden – en dat willen we hopelijk niet –, dan dienen de leerlingen in de klas ons slechts te overtuigen van hun kennis van het verleden, en van hun begrip van die kennis. En als het goed is, zullen zij dan in koor roepen: Historisch Besef is bunk.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Interview

Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’

Oud-VVD-leider en oud-vicepremier Hans Wiegel roemde in 2017 de Britse staatsman Winston Churchill om zijn moreel leiderschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Hij was van doorslaggevende betekenis.’ Wanneer hoorde u voor het eerst van Winston Churchill?‘Ik zal een jaar of twaalf zijn geweest, ik meen dat dit op school was.’ Maakte hij meteen indruk op u?‘Ik...

Lees meer
De olifant van Karel de Grote
De olifant van Karel de Grote
Artikel

Trump krijgt een vliegtuig cadeau, Karel de Grote kreeg iets veel opvallenders

Een Qatarees cadeau leidt tot ophef in de VS: het emiraat wil president Donald Trump een vliegtuig ter waarde van 400 miljoen dollar schenken. Diplomatieke giften zijn al sinds de Oudheid een belangrijk onderdeel van internationale betrekkingen. Zo kregen heersers vroeger olifanten, relikwieën en koffieplantjes cadeau. President Trump vindt de controverse rond het cadeau uit...

Lees meer