In het woord vooraf bij Voor de kroon wordt men niet ongestraft geboren schrijven auteurs Dorine Hermans en Daniela Hooghiemstra dat van koning Willem I, II en III al in geen zestig jaar complete biografieën zijn verschenen. Zij willen die leemte kennelijk opvullen. Het resultaat is een boek met 150 ‘ooggetuigendocumenten’. De ‘journalisten/historici,’ zoals zij op het achterplat worden gepresenteerd, zijn echter nogal amateuristisch te werk gegaan.
Een bronnenstudie veronderstelt originele documenten, waarvan de inhoud en personen worden toegelicht en de tekst waar nodig vertaald. De schrijfsters hebben hun bronnen ‘hertaald’, zoals zij het omschrijven. Wat de oorspronkelijke taal van de documenten is, wordt de lezer niet gewaar, wel dat bij de hertaling nogal vrijmoedig met de teksten is omgesprongen. Zo schrijft de prinses van Wales aan een vriendin dat ze haar de Nederlandse kroonprins als verloofde ‘door de strot duwen’. En de Russische gezant meldt zijn minister dat een vertrouweling van de kroonprins, Pereira, ‘wordt uitgekotst door de Brusselse society’.
Ik kan geen lijn ontdekken in de selectie van de gekozen documenten. Het enige wat je kunt zeggen is dat de schrijfsters bovenal anekdotes hebben gezocht die in de negentiende eeuw wellicht pikant waren, maar voor de hedendaagse lezer onbenullig aandoen. Zo wordt in het deel over koning Willem I een compleet hoofdstuk met een twintigtal documenten gewijd aan de mislukte verloving van de kroonprins met prinses Charlotte, en de daaropvolgende, geslaagde poging de Russische prinses Anna Paulowna aan de haak te slaan. Het deel gewijd aan Willem III geeft de indruk van een manisch-depressieve vorst die gedurende de 41 jaar van zijn bewind van de ene naar de volgende woede-uitbarsting sukkelt. Over het functioneren van de drie koningen als staatshoofd vertellen de bronnen nauwelijks iets.
De ooggetuigen die aan het woord komen vormen een bont gezelschap van roddelende hovelingen, schrijflustige gezanten en Oranjes. Ook de tien delen Gedenkstukken van de historicus H.T. Colenbrander uit 1905 tot 1922 zijn geplunderd op koninklijke anekdotes. De twintig documenten die de schrijfsters uit het Koninklijk Huisarchief hebben opgevist zijn voor het grootste deel al even anekdotisch. Zo vertelt hofarts Greidanus over zijn patiënt, een ‘zilverknecht’ die letterlijk met stomheid wordt geslagen wanneer een woedende Willem III hem de eetkamer uit knikkert omdat hij met de verkeerde soepterrine is verschenen.
Het is niet onbegrijpelijk dat Beatrix zich heeft gehaast te verklaren dat de toestemming haar archief te raadplegen niet betekent dat zij instemt met het boek over haar voorvaderen. Al voor de verschijning ervan hebben de schrijfsters de publiciteit gezocht met enkele scabreuze hypothesen. Willem I zou zijn profijtelijke investeringen in het Nederlandse bedrijfsleven en bankwezen met staatsgelden hebben gefinancierd, maar er wordt geen document aangereikt dat deze bewering bevestigt.
Willem II zou biseksueel zijn geweest, ter staving waarvan onder meer zijn hechte vriendschap met de brave prelaat monseigneur Zwijssen wordt aangevoerd, titulair bisschop van Gerra (door de schrijfsters tot bisschop van Tilburg gebombardeerd). En Willem III zou als gevolg van ‘het Russische bloed’ dat hem door de aderen vloeide ‘half gek’ zijn geweest, terwijl een rapport van zijn lijfarts aantoont dat hij in feite door de helse pijnen van een nierbekkenontsteking aan het eind van zijn leven buiten staat raakte verder te regeren.
Het is bijna te hopen dat het broddelwerk van de dames Hermans en Hooghiemstra het Prins Bernhard Cultuurfonds ertoe brengt om, zoals voor de biografie van koningin Wilhelmina, stipendia beschikbaar te stellen voor wetenschappelijk verantwoorde, eigentijdse biografieën van de drie Willemen. Tezamen belichamen zij de negentiende-eeuwse canon van de vestiging van de eenheidsstaat Nederland, en de ontwikkeling van verlicht despotisme naar een parlementaire monarchie.
Lambert J. Giebels is auteur van de biografie Beel. Van vazal tot onderkoning (1995) en De Greet Hofmans-affaire. Hoe de Nederlandse monarchie bijna ten gronde ging (2007).
Dit artikel is exclusief voor abonnees
