Grant was geen slager

De Amerikaanse generaal en latere president Ulysses Sam Grant leidde de noordelijke staten naar de overwinning in de Amerikaanse Burgeroorlog, maar betaalde daarvoor een hoge prijs. Duizenden soldaten sneuvelden of werden voor het leven verminkt in bloederige veldslagen. Grant genoot de reputatie een slager te zijn, die zijn mannen rücksichtslos de dood in stuurde. Maar dat imago is onjuist: Grant was een innovatieve generaal die relatief minder verliezen leed dan zijn zuidelijke tegenstanders.

In de eerste drie oorlogsjaren werd de Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865) grotendeels uitgevochten op twee strijdtonelen: de oostkust van de VS − met name de staat Virginia − en de staten rond de Mississippi. De forten en steden aan die rivier vormden de levensader van de Confederatie: de zuidelijke staten die in opstand kwamen tegen het noorden. Door de rivier te veroveren kon de Unie van noordelijke staten de aanvoer van voedsel, soldaten en goederen uit Texas, Missouri en Arkansas blokkeren. In combinatie met een blokkade van de zuidelijke zeehavens zorgde dit voor een economische wurggreep op het zuiden.

De strijd om de Mississippi was grotendeels voorbij toen generaal Grant op 4 juli 1863 de vrijwel onneembare stad Vicksburg na een belegering van zes weken toch wist te veroveren. De inname van de stad was al langer dan een jaar een van Grants hoofddoelen. Na een veldtocht waarbij hij andere forten langs de Mississippi uitschakelde, mislukte aanvallen door moerassen en gewaagde afleidingsmanoeuvres boekte hij succes. Grant slaagde er uiteindelijk in om een leger ten zuiden van Vicksburg aan land te zetten. Hij won in achttien dagen vijf veldslagen, glipte tussen twee zuidelijke legers door en wist Vicksburg te omsingelen.

Zijn succes bleef niet onopgemerkt. De Unie zocht al langer naar een generaal die het op kon nemen tegen de zuidelijke bevelhebber in de oostelijke staten, Robert E. Lee. Sinds 1862 wist Lee de noordelijke legers in de oostelijke staten steeds weer terug te drijven, zelfs als zijn leger in de minderheid was. Hij slaagde er zelfs in om twee keer het noorden binnen te vallen.

De noordelijke generaals waren niet tegen hem opgewassen; er hing een mythe van onkwetsbaarheid om Lee en zijn leger. Grant moest korte metten maken met dat verhaal. Op 3 maart 1864 promoveerde hij tot luitenant-generaal; een rang die niemand meer had gekregen sinds George Washington. Ook werd Grant benoemd tot opperbevelhebber van alle noordelijke legers.

Met het aantreden van Grant veranderde de aard van de oorlog. Voor het eerst bedacht de Unie een strategie voor alle strijdtonelen samen. Grant had ervaring opgedaan in de veldtocht om Vicksburg, en wist hoe belangrijk de coördinatie tussen zijn verschillende legers was. Zijn militaire doel was duidelijk: hij zou zich niet richten op geografische punten, maar op het vernietigen van zoveel mogelijk zuidelijke manschappen. Zonder functionerende legers waren de zuidelijke steden immers weerloos.

Hij koos ervoor om als opperbevelhebber mee te reizen met het belangrijkste leger van de Unie: de Army of the Potomac. De eigenlijke bevelhebber van dat leger, George Meade, werd daardoor ondergeschikt gemaakt aan Grant. Maar zijn keuze was logisch: hij wilde garanderen dat het leger zich niet zou terugtrekken na een mogelijke tegenslag. In voorgaande jaren ging dat vaak mis. Noordelijke bevelhebbers die vol zelfvertrouwen aan hun taak begonnen − zoals George McClellan en Joseph Hooker − bevroren in het heetst van de strijd door angst en twijfel, of verloren hun zelfvertrouwen na een nederlaag. Grant had geen last van deze kwaal. Opgeven was voor Grant geen optie.

Op 4 mei 1864 begon Grant aan de Overlandveldtocht. Hij was vastbesloten om met zijn hoofdleger de staat Virginia in te trekken, waar het leger van Lee zich bevond. De andere noordelijke legers moesten tegelijkertijd op andere plekken aanvallen, zodat de zuidelijke legers elkaar niet konden ondersteunen. President Abraham Lincoln omschreef het plan treffend toen Grant zijn strategie aan hem voorlegde: ‘zij die het dier niet kunnen villen, kunnen wel een poot vasthouden.’

In 46 dagen vochten Grant en Lee vijf veldslagen uit. Het waren meerdaagse gevechten waarbij de legers zich ingroeven en borstweringen en versterkingen aanlegden. De aanvallende partij was daardoor meer in het nadeel dan bij een normale veldslag. Dat was vooral een probleem voor Grant, die steeds de aanval moest kiezen om te voorkomen dat Lee zou uitbreken.

Al tijdens het eerste grote treffen tussen Grant en Lee, bij de Slag om de Wilderness, had Grant 18.000 doden en gewonden te betreuren. Daarmee was vijftien procent van zijn leger uitgeschakeld. Maar Lee verloor 11.000 man; een vijfde van zijn leger. De slag eindigde onbeslist, waarna Grant zijn leger naar het zuiden en oosten liet marcheren zodat hij om Lee heen kon trekken. Dit zou hij gedurende de hele Overlandveldtocht blijven doen. De twee legers troffen elkaar en vochten een onbesliste veldslag uit, waarna Grant wat verder richting Richmond marcheerde. Lee had geen keus en moest hem steeds volgen om de stad te beschermen.

Bij de Slag bij Cold Harbor op 3 juni 1864 verloor Grant in één dag ongeveer 6000 troepen.  Door de grote verliezen deden er steeds meer geruchten de ronde dat de generaal een slager was. De ziekenhuizen in het gebied rond Washington DC puilden uit; ze zaten vol met gewonden van de veldslagen die Grant uitvocht.

Na de oorlog beweerde oud-adjudant Horace Porter dat noordelijke soldaten uit voorzorg hun naam en adres op vellen papier schreven. Die prikten ze op hun rug, omdat ze vreesden dat zij Cold Harbor niet zouden overleven. Het dramatische verhaal van Porter is waarschijnlijk niet waar, maar in zijn persoonlijke memoires uit 1885 gaf Grant wel toe dat hij de bloedige aanval van 3 juni betreurde. ‘Ik heb de laatste aanval bij Cold Harbor altijd betreurd… we behaalden bij Cold Harbor geen enkel voordeel in ruil voor de zware verliezen die we leden.’

Toch weigerde Grant zich terug te trekken naar Washington. Om verdere frontale aanvallen te vermijden, trok hij naar het zuiden om de rivier de James over te steken. Hij veranderde zijn strategie: hij dwong Lee om zowel Richmond als de stad Petersburg te verdedigen, waar een belangrijk spoorwegknooppunt lag. Als Grant die bevoorradingsroute kon afsnijden, zou het zuidelijke leger verhongeren. Petersburg werd negen maanden lang belegerd, terwijl beide legers hun linies steeds verder uitbreidden met loopgraven.

Maar Grant boekte wel vooruitgang. Hij hield Lee in de tang, terwijl de rest van het zuiden langzaam maar zeker werd verwoest. Naarmate het beleg voortduurde, deserteerden steeds meer van Lees troepen. Ze waren uitgeput door de loopgravenoorlog en leden onder het gebrek aan voorraden.

Uiteindelijk gaf Lee op 2 april 1865 de stad op. Hij besefte dat hij niet langer kon standhouden, en evacueerde naar het westen. Lee wilde zich daar bij een van de laatste zuidelijke legers voegen, maar Grant haalde hem in. Op 9 april gaf Lee zich over bij het plaatsje Appomattox. In elf maanden tijd deed Grant wat zijn voorgangers niet was gelukt: Lee was verslagen, en de oorlog was zo goed als voorbij.

Het verwoeste en bezette zuiden zocht wanhopig naar verklaringen voor het verlies in de Amerikaanse Burgeroorlog; manieren om zich te verzoenen met de nederlaag. Lee en Grant werden de spil in dit propagandaproject. Bijna meteen na Lee’s overlijden in 1870 werd hij op een voetstuk geplaatst en bejubeld. Zijn persoonlijke kwaliteiten werden opgehemeld totdat hij een heilige leek, en hij werd omschreven als de beste veldheer sinds Napoleon.

Hoe had deze man ooit verslagen kunnen worden? Volgens zuidelijke historici was het antwoord simpel: het noorden had een grotere bevolking en meer industriële capaciteit. In Grant had het noorden een generaal gevonden die raad wist met die middelen. Ze schilderden Grant af als een lompe geweldenaar die duizenden mannen doelloos de dood injoeg.

Maar zowel voor als na de Overlandveldtocht bewees Grant zich als een moderne generaal, die successen behaalde dankzij zijn focus op logistieke uitdagingen en strategisch manoeuvreren. In tegenstelling tot Lee had Grant goede ideeën over een brede oorlogsstrategie, die hem hielpen de strijd te winnen. Lee bleef tot het bittere eind gefocust op de staat Virginia en de oorlog in het oosten. Bovendien past de titel van slager eigenlijk beter bij de zuidelijke generaal. Hij bleef jarenlang hameren op offensieve acties, die gepaard gingen met onvermijdelijke verliezen. Zijn tactiek leverde hem spectaculaire successen op, maar op lange termijn kon het zuiden zijn strategie niet ondersteunen.

In de veldtochten van 1864 leed Grant uiteindelijk 50.000 verliezen, en Lee ongeveer 42.000. Maar het hoge aantal slachtoffers is niet alleen op het conto van de generaals te schrijven; het was ook het gevolg van ontwikkelingen op het slagveld. Beide partijen gebruikten moderne wapens en dodelijke artillerie. Soldaten waren bovendien experts geworden in het aanleggen van borstweringen en loopgraven.

Grant werd in 1869 president van de Verenigde Staten. Die verkiezingen won hij deels dankzij zijn status van oorlogsheld: hij was de man die het leger van Lee had gebroken. Maar tijdens zijn presidentschap namen noordelijke journalisten de zuidelijke kritiek op Grant over. Zijn regering stond bol van corruptie, en dat overvleugelde zijn oorlogsverleden. Het duurde tot de tweede helft van de twintigste eeuw voor Grant serieus werd erkend als een moderne generaal, die de burgeroorlog tot een succesvol einde wist te brengen dankzij zijn uitgekiende strategie. Hij stuurde zijn troepen niet blind de dood in, maar wist wat er nodig was om de strijd te beslissen.