Fietsers naderen over een zandweg. Een man met hoed en een lange jas doet een stap naar voren en houdt een spiegelei op. Alle fietsers remmen. De eerste fietser toont trots zijn rijwielplaatje. De volgende heeft er geen en moet zijn rijwiel afstaan. Bedaard loopt de controleur ermee naar de kant van de weg.
Het is een fragment uit het Polygoon Journaal, dat te zien is op de tentoonstelling Loden last! Fietsbelasting 1924-1941, in het Rotterdamse Belasting en Douanemuseum. Het item uit 1941 gaat over de afschaffing van de rijwielbelasting. Niemand treurde daarom want de 3 gulden, later 2,50 die het kostte om een jaar te mogen fietsen, was voor veel mensen moeilijk op te brengen. Voor een dienstbode was het een weekinkomen.
Wie keurig betaalde kreeg een koperen plaatje. Wie dat niet kon, kwam soms in aanmerking voor een gratis plaatje, met een gat erin. Heel vervelend want tijdens het fietsen was dat voor iedereen zichtbaar.
De twee zaaltjes van de tentoonstelling staan en hangen vol met voorwerpen, teksten en foto’s uit de jaren twintig en dertig. Zo is er een venijnig stripverhaal over Colijn, die ‘het stalen ros der kleine luyden’ vilt, en een vrolijke fotospecial uit de Panorama van 1924 over de nieuwe belasting, met foto’s van jongedames en een oude zuster op de fiets.
Een deuntje uit 1937 klinkt: ‘Bij ons mag je nu eenmaal niks voor niks, Voor een jaartje mag je fietsen voor een riks!’ De glimmende zwarte rijwielen van Fongers of Gazelle zou je zo mee willen nemen.
Deze tentoonstelling bewijst maar weer eens dat een relatief klein onderwerp vaak heel geschikt is om de sfeer van een historisch tijdperk weer te geven. Grote thema’s komen ook langs op deze expositie, zoals rijkdom en armoede, en de relatie tussen politiek en burger.
De NSB was tégen de fietsbelasting. Op een pamflet uit 1941 kondigt de partij aan dat deze belasting, waartegen ze in het democratische tijdperk vergeefs hadden gestreden, nu wel snel zal verdwijnen. En zo gebeurde het.
Ter ere van de afschaffing rijmde de Rotterdamse dichter Koos Speenhoff: ‘Is dit heengaan niet een teken van den grooten nieuwen tijd? Van de menschelijke vrijheid, rustend op verdraagzaamheid?’
Loden last! Fietsbelasting 1924-1941 Tot 4 september. Belasting- en Douanemuseum, Parklaan 14-16, Rotterdam. Open di-zo 11-17 uur. Info: 010-44 00 200 of www.belastingdienst.nl/bdmuseum/
Dit artikel is exclusief voor abonnees
