Gezien

TENTOONSTELLING

door Antoine Verbij / Berlijn

Edelmensch Winnetou

De schat in het Zilvermeer, wie kent het niet? Miljoenen pubers over de hele wereld hebben met de zaklantaarn onder de deken het verhaal van Old Shatterhand en zijn indianenvriend Winnetou gelezen. Voor hen was het boek van de Duitse schrijver Karl May de eerste kennismaking met het ‘Wilde Westen’.
Veel minder bekend dan het boek is het wonderlijke leven van de schrijver. Karl May (1842-1912) stamt uit een arm weversgezin in het Ertsgebergte. Al vroeg ontwikkelde hij een neiging tot oplichterij. Die kostte hem zijn onderwijzersbaan en bracht hem tot twee keer toe voor vier jaar achter de tralies.
In het gevang besloot May schrijver te worden. Hij schreef romannetjes in afleveringen, die huis-aan-huis werden verkocht, sommige met groot succes. Zijn Bosroosje bereikte een oplage van een half miljoen. Zeer geliefd waren ook zijn reisverhalen, hoewel hij zijn vaderland nooit had verlaten.
Uit die reisverhalen onstonden de verhalen over de Oriënt en het Wilde Westen, met als helden respectievelijk Kara Ben Nemsi en Old Shatterhand. Ze bezorgden hem zo veel roem dat May geen weerstand kon bieden aan de verleiding zichzelf voor zijn eigen personages uit te geven. ‘Alles wat ik vertel, heb ik zelf beleefd,’ beweerde hij en begon zich als zijn helden te kleden en zich te omringen met parafernalia uit oost en west.
Rond de eeuwwisseling kwam May tot inkeer. Hij legde zijn rollen af en wierp zich op als redder van de mensheid. Hij predikte de superioriteit van het ‘germaans-indiaanse ras’ en verklaarde Winnetou tot ‘Edelmensch’. May eindigde als een van de vele geestelijke dwaallichten van het fin-de-siècle.
Aan opkomst en ondergang van Karl May heeft het Deutsches Historisches Museum in Berlijn een bezienswaardige tentoonstelling gewijd. Deze laat goed zien hoe May zich door zijn roem laat meeslepen en hij en zijn vrouw Klara in en rond hun ‘Villa Shatterhand’ in Radebeul aan de mythe rond zijn persoon bouwden.
Na zijn dood bleef Mays roem als verteller ongebroken. Hitlers nationaal-socialisten konden zich goed vinden in zijn pedagogische moraal, de communisten van de DDR een stuk minder. In de Bondsrepubliek en in de rest van de wereld groeide Karl May uit tot de grootste volksschrijver ooit.

Karl May. Imaginäre Reisen Tot en met 6 januari 2008. Deutsches Historisches Museum, Unter den Linden 2, Berlijn. Open: dag. 10-18 uur. Info: www.dhm.de

Websites

door Ties Ramekers

Romeinen
Het door de Europese Unie gefinancierde project Transformation belicht de integratie in het Romeinse Rijk toen dat zijn grootste omvang had. De bijbehorende website gaat in op de – nog steeds actuele – vraag hoe verschillende grensgebieden van het Romeinse Rijk werden geassimileerd en in hoeverre de bevolking van die gebieden een eigen identiteit behield. Op de site veel kaarten en thematische beschrijvingen van de wederzijdse beïnvloeding op economisch, cultureel en sociaal gebied.
www.rgzm.de/transformation

Lokale geschiedenis
Bent u nieuwsgierig naar de geschiedenis van uw woonplaats? De nieuwe website WatWasWaar.nl biedt gedetailleerde informatie over de geschiedenis van elke plek in Nederland. Oude landkaarten, bouwtekeningen, foto’s en kadastergegevens uit 1832 illustreren de plaatselijke geschiedenis. Van veel gebieden zijn bijvoorbeeld luchtfoto’s gemaakt door de RAF tijdens de Tweede Wereldoorlog. Deze en andere afbeeldingen zijn na te bestellen via de website.
www.watwaswaar.nl

Katholicisme
De Radboud Universiteit Nijmegen en het Katholiek Documentatie Centrum lanceren binnenkort het Digitaal Katholiek Erfgoedhuis. Op deze site is informatie te vinden over de geschiedenis van het Nederlandse katholicisme in de negentiende en twintigste eeuw. De site behandelt de rol van het rooms-katholieke geloof in de Nederlandse samenleving. Thema’s als doop, het ‘rijke roomse leven’ en de katholieke politiek komen aan bod, geïllustreerd met een uitgebreide verzameling foto’s, schoolprenten, film- en audiofragmenten.
www.nederlandskatholicisme.nl

Leeuwarden
Artikelen uit het archief van 250 jaar Leeuwarder Courant zijn nu online in te zien. Vanaf 1752 is voor elk jaar een voorpagina samengesteld met de belangrijkste gebeurtenissen in de wereld, zoals de nederlaag van Napoleon in Rusland in 1812 en de Watersnoodramp van 1953. Ook zijn er kleinere berichten met achtergrondinformatie te lezen. De pagina’s zijn gemoderniseerd in taal en opmaak.
http://demo.x-cago.com/lc250/

Dvd

Homoseksuelen in de oorlog

door Maria van Haperen

De Franse (televisie)film Un amour à taire gaat over een dramatische liefdesverhouding tussen twee mannen en een Joodse vrouw. De uit 2005 daterende, recent op dvd verschenen film heeft de nationaal-socialistische aversie tegen homoseksuelen als onderwerp. Een onderbelicht thema, dat regisseur Christian Faure niet volledig recht doet omdat hij een onterechte parallel trekt met de vervolging van Joden, Sinti en Roma.
Parijs 1942. Philippe zit tot over zijn oren in het verzet. Hij produceert persoonsbewijzen, is betrokken bij het gewapende verzet en biedt in zijn woning onderdak aan de Joodse Sara, jeugdliefde van Jean, zijn geliefde. Met een vals identiteitsbewijs werkt Sara in de wasserij van Jeans ouders, de Lavandiers.
Deze kleinburgerlijke familie sympathiseert met Pétains Vichy regiem, huldigt antisemitische standpunten en doet er alles aan om de oorlog zo schadevrij mogelijk door te komen. Hun zoon Jacques, broer van Jean, is zelfs een collaborateur die een royaal kopgeld incasseert met het doorspelen van verblijfplaatsen van ‘verdwenen’ Joden aan de Franse politie. Bovendien chanteert hij Sara met haar Joodse identiteit.
Het zijn Jacques’ ziekelijke jaloezie en afkeer van homoseksualiteit die tot het dramatische hoogtepunt voeren van Jeans arrestatie. Na marteling verdwijnt Jean in een concentratiekamp om ‘heropgevoed’ te worden.
In zijn film verwerkt Faure de klassieke thema’s van de Tweede Wereldoorlog: accommodatie, verraad en verzet. De ouders Lavandier doen er alles aan om hun zaak ongeschonden door de oorlog te loodsen. Sara is uiteindelijk bereid tot een huwelijk met de collaborerende Jacques, en dat verzet moedig is, maar niet zonder risico, bewijst Philippe. In het vuurgevecht bij zijn arrestatie – door Franse politiemannen – komt hij om.
Geen historicus zal ontkennen dat de Duitsers een mannelijke arrestant ruwer behandelden als bleek dat hij homoseksueel was. Dat veroorzaakte in de concentratiekampen ook een hogere sterfte onder homoseksuele mannen dan, bijvoorbeeld, politieke gevangenen . Van een systematische vervolging en deportatie van homoseksuelen, om redenen van geaardheid, is echter nooit sprake geweest.

Christian Faure, Un amour à taire. Cinemien Film & Video Distribution, € 17,00