Geschiedenis@internet

Internet wordt groter en groter en het aanbod van historische sites groeit mee. Maar het web wordt er niet overzichtelijker op. Hoe vind je in die brij van informatie wat je nodig hebt? En welke sites zijn een goed startpunt voor de historisch geïnteresseerde surfer? Historisch Nieuwsblad zet de zaken op een rij en biedt een verzameling bookmarks waar beginnende en gevorderde surfers hun voordeel mee kunnen doen.

Naast de Muppetshow bedacht Jim Henson ook de poppenserie The Fraggles. Wanneer een Fraggle antwoord wil hebben op een brandende vraag, bezoekt hij de Alwetende Schroothoop. Een vuilnisbelt als orakel is een mooie metafoor voor het internet, waar wetenschap slechts een muisklik verwijderd is van porno en waar schreeuwende reclame de aandacht immer afleidt van de inhoud. Geen onderwerp zo exotisch of er is wel een website aan gewijd. Niet voor niets wordt het web vooral gebruikt als vraagbaak. Maar hoe vind je het juiste antwoord op je vraag?

Van oudsher zoek je op internet met een zoekmachine (searchengine), een site gespecialiseerd in het zoeken van andere sites. Je tikt een of meer trefwoorden in een zoekvenstertje, de zoekmachine gaat aan het werk en presenteert het resultaat in een lijst met links.

Maar de ene zoekmachine is de andere niet. Er zijn drie categorieën. De eerste soort, de ‘gewone’ zoekmachine, doet niets anders dan het hele internet afspeuren naar pagina’s waar de opgegeven trefwoorden zijn te vinden. Juist hierdoor loopt het aantal resultaten (hits) snel op. Een beetje handigheid in het zoeken kan dan ook geen kwaad. Stel dat je wilt weten welke sigaren Winston Churchill het liefst rookte. Bij zoekmachine Fast Search levert enkel de zoekterm ‘Churchill’ meer dan 270000 links op. Zoeken op “Winston Churchill” +”favorite brand” +cigars leidt maar tot drie hits en daarmee snel tot het goede antwoord: Camacho en Romeo y Julieta. Tips voor het gebruik van zoekmachines zijn ondergebracht op de Searchengine Watch. Startpagina biedt een overzicht van searchengines.

Naast gewone zoekmachines zijn er ook gerubriceerde zoekmachines. Deze zoeken niet op het hele internet maar alleen binnen handmatig geselecteerde links. Deze zijn ondergebracht in rubrieken, vergelijkbaar met een bibliotheekcatalogus. Naast rubrieken als kunst, muziek en films is er meestal ook een rubriek geschiedenis. Het voordeel hiervan is een zeker kwaliteitswaarborg; niet zomaar iedere site wordt opgenomen. Het nadeel is dat gerubriceerde zoekmachines minder up-to-date zijn. Gespecialiseerde sites ontbreken. Gerubriceerde zoekmachines zijn daarom meer geschikt voor het zoeken naar algemene informatie over een onderwerp dan voor het vinden van een antwoord op een specifieke vraag.

De bekendste gerubriceerde zoekmachine is Yahoo. De indeling van de rubrieken vereist wat ervaring. Zo beschikt Winston Churchill over een eigen rubriek, maar deze staat niet onder History. Eerst moet je kiezen voor de rubrieken Regional, Countries en United Kingdom, voordat je via Humanities, History en People kan kiezen uit een rijtje Prime Ministers.

De derde soort zoekmachines is een soort parasiet. Metazoekmachines zoeken niet zelf het internet af, maar maken gebruik van andere zoekmachines. Zij zijn hierdoor niet alleen vollediger, er is vaak ook meer aandacht besteed aan gebruiksvriendelijkheid. Zo kun je de bekende metazoekmachine Ask Jeeves een vraag stellen in gewoon Engels, bijvoorbeeld: ‘Who was Winston Churchill?’. Computerbutler Jeeves probeert vervolgens je vraag te specificeren. Wil je biografische informatie over Churchill, een overzicht van citaten of misschien de tekst van diens beroemde speech over het IJzeren Gordijn? Mocht je per ongeluk een woord verkeerd hebben gespeld, dan vraagt Jeeves keurig of je wellicht iets anders bedoelde.

Webcyclopedieën
In oktober 1999 moest ‘s werelds meest gerenommeerde encyclopedie bekennen dat haar experiment met een betaalde website was mislukt. Voortaan was de Encyclopaedia Britannica voor iedereen gratis te raadplegen op internet. Daarmee kwam een eind aan het achterhoedegevecht van de Britannica tegen de elektronische concurrentie op cd-rom en internet. Het gevolg is dat vrijwel alle webcyclopedieën gratis zijn, in ieder geval gedeeltelijk of voor een bepaalde periode. Alleen wie erg hecht aan multimedia is aangewezen op betaalde registratie of op aanschaf van de cd-rom.

Online naslagwerken zijn een prima alternatief voor de zoekmachines. Het best bezocht is Encarta, daarna Worldbook en pas op de derde plaats de Britannica. De opzet van deze drie is ongeveer hetzelfde. Er kan worden gezocht op trefwoord of worden gekozen uit een bepaalde categorie, bijvoorbeeld geschiedenis. Alle drie de sites vertellen je welke historische gebeurtenissen er plaatsvonden op de datum van bezoek. Per lemma wordt verwezen naar andere websites. Britannica maakt hier meer werk van dan de andere twee. Worldbook biedt als enige multimedia, waaronder een groot aantal driedimensionale foto’s.

Hoe zit het met de inhoud? De kennis van de Angelsaksische historie is bij alle drie wel in orde, maar wat weten de elektronische naslagwerken over de geschiedenis van een klein Europees landje. Als test zoeken we op “William the Silent” en “Joop den Uyl”.

Bij Encarta gebeurt iets vreemds. Beide zoekopdrachten leiden naar een algemeen lemma over Nederland. Onder het kopje geschiedenis wordt daar inderdaad ene William I of Orange genoemd. Over diens zwijgzame karakter echter geen woord. Den Uyl ontbreekt zelfs in het geheel. Maar hoe komt het dat Encarta ze wel plaatst in de Nederlandse geschiedenis? Het antwoord ligt in het dubbele karakter van de encyclopedie, die maar gedeeltelijk gratis is. Informatie over de Vader des Vaderlands en de rode premier is voorbehouden aan betalende bezoekers, de rest wordt doorverwezen naar het meest verwante gratis artikel. Niet echt handig dus.

Worldbook verwijst bij zoeken op William the Silent keurig naar een bondig en juist lemma, inclusief uitleg van de bijnaam. Zoeken op Den Uyl leidt tot de teleurstellende melding no results. Maar schijn bedriegt. Elders in beeld blijkt de naam wel gevonden in zeven zogenaamde ‘back in time articles’: korte, kroniekachtige tekstjes met verbazingwekkend gedetailleerde informatie; Oliecrisis, Lockheed, de mislukte formatie van 1977, het staat er allemaal in.

Worldbook doet het dus niet slecht, zeker niet in vergelijking met de favoriet: de Britannica. Je zou verwachten dat daar wat meer te vinden is. Zoeken naar Willem van Oranje leidt inderdaad tot een reeks artikelen die tezamen geen gek figuur zouden slaan als handboek der Nederlandse geschiedenis. Maar dan Den Uyl. Die moet het stellen met slechts één vermelding: als voormalige baas van Wim Duisenberg. Britannica maakt de bezoeker bekend met typisch Nederlandse begrippen als verzuiling en pacificatie maar de premier van het meest linkse kabinet van de eeuw blijft onvermeld. Toch is de Britannica de beste van de drie. In het lijstje bookmarks staat nog een aantal encyclopedieën. Speciale tip: Funk & Wagnalls, gratis, met multimedia en bekend met Willem van Oranje en Joop den Uyl.

Media op het Web
Behalve voor het gericht zoeken naar informatie wordt internet vooral gebruikt om zomaar wat op rond te dwalen en leuke of interessante sites te bekijken. Maar ook bij het surfen wreekt zich het enorme aanbod. Vaak beland je van de ene pagina met links op de andere. Bovendien is de kwaliteit van veel sites belabberd. Van allerlei ‘oude media’ weet je tenminste wat je kunt verwachten. De websites van deze vertrouwde media zijn vaak een goed startpunt voor een historische surfsessie.

Het beste voorbeeld is de site van de BBC. De Britse publieke omroep doet ook op het web haar imago van kwaliteit eer aan. Speciale aanrader zijn de historische hoorspelen en de driedimensionale vogelvluchten op historische locaties.

De sites van de Amerikaanse zenders CNN en PBS behoren tot de top honderd van best bezochte sites ter wereld. CNN is vooral interessant om zijn specials, die grafisch altijd knap in elkaar zitten. Recent toegevoegd: de geschiedenis van het Panamakanaal.

De site van publieke omroep PBS bevat fraai vormgegeven pagina’s bij geschiedkundige televisieprogramma’s, zoals de bekroonde documentaire Srebrenica: a cry from the grave. Ook de site over Einstein is een aanrader. Naast een tijdbalk over het leven van de ‘man van de eeuw’ zijn er animaties met uitleg over de relativiteitstheorie en de onmogelijkheid van tijdreizen.

Op veel plaatsen in Nederland is Discovery Channel te ontvangen, elders – zoals in Amsterdam – is deze zender vervangen door National Geographic. Beide stations beschikken over een site met soms aardige historische onderwerpen.

Ook de meeste kranten zijn online, maar veel aandacht voor geschiedenis hebben ze niet. De enorme site van The New York Times komt bijvoorbeeld niet verder dan een rubriekje This day in history, met als extra attractie een afbeelding van een historische voorpagina. Tot voor kort was de geschiedenis ook bij de grote Nederlandse kranten voorbehouden aan een enkel (verouderd) dossier, maar daarin lijkt langzaam verandering te komen. NRC Handelsblad opende afgelopen Prinsjesdag een subsite over de Haagse politiek, waarop ook aan geschiedenis wordt gedaan. De Volkskrant is druk aan haar site aan het sleutelen en belooft ook de geschiedenisrubriek Sporen een plaats te geven. Toeval of niet, voorlopig zijn het nog christelijke kranten als het Reformatorisch Dagblad en het Nederlands Dagblad die er op geschiedkundig vlak uitspringen. Beide sites bieden een overzicht van de afgelopen eeuw in woord en beeld.

Ook steeds meer tijdschriften beschikken over een website. Nederlandse historische tijdschriften met een website zijn Ons Amsterdam en Groniek. De site van History Today laat zien hoe de Britten het aanpakken. En er is natuurlijk de site van Historisch Nieuwsblad die momenteel helemaal in een nieuw jasje wordt gestoken.

Daarnaast zijn er tijdschriften die alleen online zijn te lezen, zogenaamde e-zines. Een echt historisch e-zine is er nog niet. De universiteit van Cork claimt zoiets te maken, maar de laatste editie van Chronicon dateert van 1998. Of Ages Past wordt wel regelmatig bijgewerkt, maar behandelt alleen historische fictie. The Journal for MultiMedia History is een echt e-zine, maar gaat, zoals al uit de titel blijkt, vooral over geschiedenis op internet, cd-rom en video. Reuze interessant, maar toch niet de historische tegenhanger van een spraakmakend elektronisch tijdschrift als Salon. Overigens zijn bij dit hippe Amerikaanse e-zine wel leuke artikelen over geschiedenis te vinden.


Geschiedenisportalen
Natuurlijk zijn er ook sites die helemaal aan de geschiedenis zijn gewijd. Sommige daarvan zijn zeer professioneel en groeien langzaam uit tot zogenaamde portalen
The History Channel is zo’n grote geschiedenissite met online tentoonstellingen, quizzen, discussiepagina’s en een klaslokaal. Verder bevat de site een historische encyclopedie. Bij ieder onderwerp is een lijstje links opgenomen. Helemaal vlekkeloos werkt dit niet. Het item over de Cuba-crisis verwijst bijvoorbeeld naar een site met statistieken over de Vietnamoorlog.

Regelmatig reikt The History Channel een prijs uit voor de beste geschiedenissite. Bladeren in de lijst met oude winnaars levert altijd wel iets op. Een aparte afdeling van The History Channel geeft historische reistips. Een leuk idee, maar alleen interessant voor wie op vakantie gaat naar Amerika; daarbuiten bestaan kennelijk geen interessante reisdoelen. Er is overigens wel een aparte Britse versie van The History Channel.

The History Net is vooral gevuld met wapengekletter. Er is veel informatie over de Amerikaanse Burgeroorlog en de Tweede Wereldoorlog. Een aparte afdeling is ingeruimd voor beroemde veldslagen. De meeste ooggetuigenverslagen, biografieën en interviews hebben betrekking op de een of andere oorlog. Alleen de mysterieuze rubriek Homes and Heritage valt uit de toon; daar staan de geschiedenis van de kerstkaart en de regalia van de prins van Wales centraal.

Ook The History Place komt in aanmerking voor de titel geschiedenisportaal, met veel aandacht voor Amerikaanse geschiedenis, maar ook voor nazi-Duitsland. Wie daar behoefte aan heeft kan zelfs het strijdlied van de Hitler-jugend beluisteren. Verder biedt The History Place een overzicht van films met een historisch thema.

‘Whether you’re bored at the office, digging for some good dirt, or hankering for a great read, you’ve found the right spot’, zo heet The History House haar gasten welkom. De rest van de site is al net zo frivool. Luchtige tekstjes, grappige tekeningetjes en veel lollig bedoelde koppen als ‘Uncle Ronnie and his Contra Buddies’ en ‘Rah Rah, Rasputin’. Bij sommige onderwerpen – eugenetica – kan die frivoliteit gaan irriteren. De boekenrubriek maakt weer veel goed.

Nederlandse sites over geschiedenis zijn vaak gericht op middelbare scholieren. Voorbeelden hiervan zijn Geschiedenis.Net en StudyBuddy. Ook de site Hoofdstukken uit de Nederlandse geschiedenis heeft potentie uit te groeien tot een echt geschiedenisportaal. De sites zijn misschien (nog) niet zo professioneel als de Amerikaanse portals maar toch een bezoekje waard, ook voor wie de middelbare school al heeft afgemaakt.

Slimmer en persoonlijker
Naast portalen ontstaan er ook virtuele gemeenschappen. Deze moeten internet leuker en makkelijker maken door surfers met dezelfde interesses bij elkaar te brengen. Het idee van de virtual community is terug te vinden in de webring; een aaneengesloten groep sites met een gemeenschappelijk onderwerp. Zo hoeft niet iedere site een pagina met links te onderhouden. Centrale ring-administraties als Webring en RingWeb houden bij welke webringen er zijn. Naast een algemene history-ring, waarbij al meer dan duizend sites zijn aangesloten, zijn er ook specialistische historische ringen, met onderwerpen variërend van genealogie tot de ramp met de Titanic. In principe kan iedereen die dat wil zijn site bij een webring aansluiten, zodat de Titanic-ring ook de nodige pagina’s over Leonardo DiCaprio telt.

De laatste tijd verschijnen er op het web steeds meer hulpprogramma’s die het zoeken en surfen slimmer en persoonlijker moeten maken. Sommige van deze hulpjes zijn vooral leuk, zoals Third Voice, waarmee je zelf commentaar aan een site kunt toevoegen. Andere programma’s, zoals Gossip, zijn veelbelovend maar bevinden zich nog in een ontwikkelingsstadium. Maar het hulpprogramma Alexa zou iedereen toch moeten hebben. Alexa is gratis op internet te verkrijgen en eenvoudig te installeren. Het programma nestelt zich in je browser en vertelt je van alles over de sites die je bezoekt. Zo zie je bijvoorbeeld of de site vaak wordt bezocht en hoe andere bezoekers hem waarderen. Veel belangrijker is dat bij iedere pagina een lijstje links verschijnt naar soortgelijke sites. Hierbij houdt Alexa niet alleen rekening met de inhoud van de site. Het programma kijkt ook waar andere bezoekers vandaan komen en waar zij naartoe gaan. Juist hierdoor helpt het bij het vinden van interessante sites.

De praktijk
Hoe ziet een surftocht met Alexa er in de praktijk uit? Zoals gezegd is de geschiedenisrubriek van Britannica een goed beginpunt. Momenteel staat de geschiedenis van de Amerikaanse presidentsverkiezingen centraal. Britannica linkt bijvoorbeeld naar de
debatten tussen Kennedy en Nixon in 1960. Heel interessant, maar de lange lappen tekst lezen niet gemakkelijk van een scherm. Gelukkig wijst Alexa de weg naar The JFK Museum. Daar zijn Kennedy’s beroemde speeches niet alleen te lezen, maar ook te beluisteren, inclusief hits als. ‘Ich bin ein Berliner’ en ‘Ask not what your country can do for you…’.

Tijdens het bezoek aan het JFK Museum attendeert Alexa je op sites over andere presidenten. De bijdrage van de Nixon Foundation blijkt weinig objectief: ‘What the Media Erase from Nixon Tapes Coverage’. Alexa trekt zich daar niets van aan en verwijst door naar een site over Watergate. Daar duurt de discussie over de identiteit van Deep Throat immer voort en wordt de vergelijking met Monicagate niet geschuwd.

Een andere verwijzing van Alexa brengt je naar Project WhistleStop, een site over Harry Truman. Niet de meest tot de verbeelding sprekende president, maar wel een met een gevulde ambtstermijn, getuige de atoombom op Hiroshima, het ontstaan van Israël, het Marshallplan, de luchtbrug naar Berlijn, het ontstaan van de NAVO en de oorlog in Korea. Bij ieder van deze onderwerpen weet Alexa de weg naar méér. Zo wordt bij de pagina’s over de bom verwezen naar het A-bomb WWW Museum, een wat oudere site met een schat aan informatie. Uit de ooggetuigenverslagen blijkt wat een vreselijke gevolgen Trumans beslissing heeft gehad.

De gruwelijkheid van de bommen op Hiroshima en Nagasaki en hun invloed op de geschiedenis van de Twintigste Eeuw is slechts te vergelijken met twee andere massaslachtingen. Ook dit gaat niet voorbij aan Alexa; het venster toont links naar informatie over de Holocaust en over de Eerste Wereldoorlog. De site van het Holocaust Memorial Museum en de Cybrary of the Holocaust zijn geen lichte kost maar zeer de moeite waard. Trenches on the Web is een klassieker: echt alles over de Groote Oorlog is hier te vinden.

Alexa doet dus wat het belooft. Ook bij Nederlandse sites gaat het meestal goed: bezoekers van de Volkskrant kunnen kiezen uit een lijst andere (inter)nationale dagbladen en wie een kijkje neemt bij het NIOD kan doorklikken naar de Koninklijke Bibliotheek of het Koninklijk Nederlands Historisch Genootschap. Maar af en toe stelt Alexa je voor raadsels. Zo zou je haast gaan denken dat lezers van Historisch Nieuwsblad allemaal voetbalfanaten zijn. Bij de HN-site verwijst Alexa niet alleen naar het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis en het Huizinga Instituut maar ook naar de site van Euro 2000.

De bookmarks op een rij

Zoekmachines

Altavista
Fast Search
Yahoo
AskJeeves
Searchengine Watch
Overzicht zoekmachines

Webcyclopedieën

Encarta
Worldbook
Britannica
Encyclopedia
Comptons
Funk and Wagnalls

Televisiezenders

BBC
CNN
PBS
Discovery Channel
National Geographic

Kranten

The New York Times
de Volkskrant
NRC Handelsblad
Reformatorisch Dagblad
Nederlands Dagblad

Tijdschriften en e-zines

Ons Amsterdam
Groniek
History Today
Chronicon
The Journal for MultiMedia History
Of Ages Past
Salon

Portalen

The History Channel
The History Channel UK
The History Net
The Historyplace
The History House

Nederlandse sites

Geschiedenis.Net
Studybuddy
Hoofdstukken uit de Nederlandse Geschiedenis

Ring-administraties

Webring
Ringweb

Hulpprogramma’s

Alexa
Third Voice
Gossip

De praktijk

Kennedy-Nixon debates
The JFK Museum
The Nixon Foundation
Watergate
Project WhistleStop
A-bomb WWW Museum
Holocaust Memorial Museum
A Cybrary of the Holocaust
Trenches on the Web