Wie deden ertoe als geschiedenisman of -vrouw in 2004? Wie was niet van de televisie weg te branden? Wie schreef het meest spraakmakende boek? Een top-20 samengesteld door de redactie van Historisch Nieuwsblad in samenspraak met deskundigen en journalisten.
20 Johannes Houwink ten Cate (18)
‘Onzin, maar vermakelijke onzin,’ oordeelde hoogleraar en directeur van het Amsterdamse Centrum voor Holocaust- en Genocidestudies Johannes Houwink ten Cate (1956) over deze top-20. En over zijn eigen plaats in de top: ‘Ik ben gewoon een ambtenaar die wel eens een recensie schrijft.’ Tja, met zoveel bescheidenheid kom je natuurlijk nooit op nummer 1. Zijn centrum hield zich bezig met de genocide in Rwanda tien jaar geleden, het proces tegen Slobodan Milosevic en het antisemitisme op de Nederlandse scholen. Vol spanning wachten we op Houwink ten Cate’s standaardwerk over de jodenvervolging in bezet Nederland, dat in 2004 had moeten verschijnen.
19 Hans Renders (-)
‘Ik ben een mild mens’, zei directeur Hans Renders (1957) van het spiksplinternieuwe Biografie Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen. Dat valt wel mee gezien zijn vaak kritische recensies in Het Parool en Vrij Nederland. Publiceerde zelf een spraakmakende biografie van Jan Campert. Bracht dit jaar ook nog Gevaarlijk Drukwerk uit, over de oorlogsjaren van uitgeverij De Bezige Bij. Stelde bovendien een bundel samen van brieven van en aan Geert Lubberhuizen, de eerste uitgever van de Bezige Bij. Het eerste project van het Biografie Instituut haalde alle kranten: een biografie van Loe de Jong (zie 12).
18 Frank Westerman (-)
Brak in 1999 door met De Graanrepubliek, een boek over de geschiedenis van de landbouw in Groningen – hét favoriete boek van Jan Marijnissen. Frank Westerman (1964) schreef daarna Ingenieurs van de Ziel (2002), over de megalomane waterbouwprojecten van Josef Stalin. Dit boek werd meermalen vertaald. ‘Glückliche Wiedergeburt des historischen Romans aus dem Geist des Journalismus,’ schreef een Duitse recensent. Publiceerde onlangs El Negro en ik. Dit gaat over de lotgevallen van een opgezette neger, die uiteindelijk belandt in een Spaans museum, en over het westerse superioriteitsgevoel. El Negro en ik zal net als zijn andere boeken wel veel prijzen winnen.
17 Ruth Oldenziel (20)
‘Een onweerstaanbare vrouw’ vindt media-deskundige Bert van der Veer. Ruth Oldenziel (1958) was vanwege De Verkiezingen heel erg vaak in de media: bij de Wereldomroep, Business News Radio, Middageditie, Buitenhof, 2 Vandaag, het NOS-Journaal en NOVA. Voorspelling van de Amerika-deskundige: ‘Kerry wint nipt.’ Sprak haar inaugurele rede uit als hoogleraar geschiedenis der techniek aan de Technische Universiteit Nijmegen. Doceert ook nog aan de Universiteit van Amsterdam. Woonde jarenlang in Amerika. ‘Moet je nagaan hoe veramerikaniseerd ik was: Ik was gechoqueerd toen mijn moeder aan de verkeerde kant van de weg inparkeerde. Ze hield zich helemaal niet aan de regels! Dat kon toch niet!’
16 Jan Peter Balkenende (9)
Dat hij nog steeds historicus is bewees hij met een bijdrage aan dit blad. ‘Nederland in de Gouden Eeuw is een voorbeeld voor de Europese Unie,’ schreef hij. Met NRC Handelsblad sprak hij uitgebreid over Europese waarden, geschiedenis en de Nederlandse identiteit (‘We blijven een christelijke natie.’). En in Duitsland betoogde hij: ‘De aanslag van kolonel Graf von Stauffenberg op Hitler staat niet op zichzelf, maar is een schakel in de Europese eenwording’, een uitspraak die door veel historici bestreden werd. Met zijn reputatie als minister-president is het slechter gesteld. ‘Slechts twintig procent van de Nederlanders is gecharmeerd van het persoonlijk optreden van de premier,’ kopte de Volkskrant begin september. En toen moesten de ziekenhuisopname van Jan Peter Balkenende (1956) en De Moord nog volgen. Ach, hij lijkt op Harry Potter, maar is in feite de Hollandse antiheld Dik Trom, stelde de Volkskrant in een milde bui. ‘Hij mag uitgelachen worden omdat hij achterstevoren op een ezel zit, maar iedereen ziet ook dat hij van goede wil is.’
15 Gert Oostindie (16)
‘Ja, Juliana die had hart voor de Antillen,’ zei Gert Oostindie (1955), directeur van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde te Leiden tegen Trouw. ‘Ze ging letterlijk diep door de knieën. Bejaarden, kinderen, gehandicapten, de koningin boog naar ze toe. Een bewijs dat ze niet neerkeek op zwarte mensen. Dat werd erg gewaardeerd.’ Het Statuut, de ‘grondwet’ van de Koninkrijksrelaties, bestond dit jaar vijftig jaar. Dus had Oostindie het erg druk met de media, met het bijwonen van congressen en het bezoeken van herdenkingen. Reden tot feest was er amper, want de relatie tussen Nederland en de Antillen is ernstig verstoord. Een ‘Comité 2004’, waarvan Oostindie lid is, maakt zich daarom sterk om het Koninkrijk een nieuw elan te geven.
14 Herman Pleij (-)
‘De onovertrefbare ceremoniemeester voor al uw educatieve bruiloften en partijen,’ noemde Jan Blokker (zie 13) hem. Dankzij het programma De Grootste Nederlander werd Herman Pleij (1943) ook een beetje een grote Nederlander. Zat in de jury, leverde in alle media commentaar en was ambassadeur van Erasmus (Hij werkt overigens aan een roman over Willem van Oranje). Is hoogleraar Historische Nederlandse Letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam, maar ook een veelgevraagd televisiegast bij Netwerk, 2 Vandaag en Barend & Van Dorp (Pleij is trouwens buurman van Jan Mulder). Specialiteiten: de Middeleeuwen en de Nederlandse identiteit. ‘Alles wijst erop dat de kopstukken uit het verleden slechts aanvaardbaar zijn als stumperende slachtoffers van hun uitzonderlijke talenten. Zelfs Pim Fortuyn.’ Begon zijn carrière in het betaald voetbal (’t Gooi) en is lid van het Comité van Aanbeveling van het Nederlands Uitvaartmuseum.
13 Jan Blokker (14)
Kreeg van de Rijksuniversiteit Groningen een eredoctoraat in de sociale wetenschappen. Reden: ‘De wijze waarop hij ten strijde trekt tegen modieuze trends in vooral de sociale wetenschappen, is een kwaliteit waar de universiteit de grootst mogelijke waardering voor heeft.’ De gesjeesde student geschiedenis Jan Blokker (1927) tegen Het Parool: ‘Die sociologen zijn oprecht en in voor een grap.’ Was tijdens de presentatie vol lof over het nieuwe boek van Arie van Deursen (zie 5). Beleeft veel plezier aan Balkenende (zie 16): ‘Vanaf Drees tot en met Kok zie ik allemaal meneren die op elkaar lijken, en dan komt ineens uit de hemel of de hel een type genaamd Balkenende vallen. Dat heb ik nog nooit meegemaakt.’
12 Loe de Jong (12)
Dit blad onthulde dat Loe de Jong (1914) in de brieven die hij ontving van de lezers van zijn Grote Geschiedwerk alle complimentjes met een rode balpen onderstreepte. Vierde op het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) zijn negentigste verjaardag temidden van tientallen oud-collega’s, familieleden en bekenden. Het ‘geweten der natie’ stond als enige levende historicus op de groslijst van De Grootste Nederlander. Overigens werd hij door lezers van HP/ De Tijd verkozen tot de Ergste Nederlandse Wetenschapper. Is ‘zeer verheugd’ dat het Biografie Instituut van Hans Renders (zie 19) een biografie van hem laat schrijven.
11 Bart Jan Spruyt (13)
Mister Conservatisme van Nederland. Is directeur van de Edmund Burke Stichting, een conservatieve denktank. Promoveerde in 1996 op een kerkhistorisch onderwerp. Geen week gaat voorbij of er verschijnt wel een opiniestuk van Bart Jan Spruyt (1964) in een van de dagbladen (‘We zijn vergeten dat fatsoen en moraal de basis zijn van onze samenleving.’). Moet zich vanwege die stukken dag en nacht laten bewaken en beveiligen. Maakte in de week van De Moord bekend dat hij nauw ging samenwerken met de Groep Wilders. ‘Ik hoop dat wij met de Burke Stichting de rechtse beweging in gezond vaarwater kunnen leiden. Ik zie ook wel dat er op rechts allerlei idioten en gefrustreerde proleten rondlopen.’
10 Nelleke Noordervliet (-)
Niemand kan zo prachtig vertellen als Nelleke Noordervliet (1945). Mocht daarom voorlezen bij de nationale presentatie van de Nieuwe Bijbel Vertaling. Maakte indruk tijdens de halve finale van De Grootste Nederlander met het ene spannende verhaal na het andere. Schrijft historische romans en over geschiedenis. Publiceerde dit jaar maar liefst drie boeken en werkt nu aan een verhaal over het leven van haar overgrootmoeder (Altijd roomboter). Heeft een uitgesproken standpunt over geschiedenis: ‘Geschiedenis leert ons helaas niets. Geschiedenis wordt misbruikt als een hoer.’ Schreef na De Moord samen met Max Pam een brief aan de koningin: ‘Majesteit, gaat u ook naar Ayaan.’
9 Piet de Rooy (10)
Had als stugge roker moeite met het nieuwe rookbeleid: ‘Ik moet eerlijk bekennen dat ik op mijn werkkamer best wel eens een sigaret opsteek, al mag het niet. Om mijn wetenschappelijke productie op peil te houden zal ik in de toekomst waarschijnlijk wat vaker thuis werken.’ Werkt mee aan een prestigieuze nieuwe wetenschappelijk geschiedenis van Amsterdam. Moet er geen volksuitgave komen? Piet de Rooy (1944) in het Parool Theater: ‘Mensen die iets over Amsterdam willen weten moeten zich maar verheffen tot een zeker niveau.’ Stelde samen met Jan Bank in de Week van de Geschiedenis een canon vast van de vaderlandse geschiedenis. Verloor overigens in een quiz in het Historisch Café van de Amerikaan James Kennedy (zie 4).
8 Thomas von der Dunk (11)
Zoon van Hermann (zie uit), die hij definitief heeft verslagen als opinieleider. Schrijft nog meer dan de productieve Bart Jan Spruyt (zie 11). Er gaat geen dag voorbij of er verschijnt wel in een of ander tijdschrift of krant een stuk van Thomas von der Dunk (1961): Over Balkenende (zie 16), over de Europese Unie, over Irak, over De Verkiezingen, over De Moord. Bundelde zijn stukken in het vuistdikke Buiten is het koud en guur (2004). Is een gepassioneerd spreker met een curieus spraakgebrek. Een man die net een kaakoperatie heeft ondergaan zegt op internet: ‘Ik praat als Thomas von der Dunk.’ Is ook lid van het Netwerk homo-emancipatie van de Partij van de Arbeid.
7 Henk Wesseling (3)
Schreef over zichzelf: ‘Historicus van beroep, maar geen beroepshistoricus.’ De voormalige ‘Zonnekoning’ van Leiden publiceerde dit jaar Franser dan Frans, terwijl zijn beroemde Verdeel en heers (1991) door een Italiaanse krant in een oplage van 80.000 werd verspreid. Is initiatiefnemer van een Nederlandse versie van een Lieux de Mémoires-serie, waarvan het eerste deel in 2005 gaat verschijnen. Is voorzitter van de Stichting Marokko-Nederland 400 jaar. De stichting heeft illustere beschermheren als Wesselings oud-leerling kroonprins Willem-Alexander en de Marokkaanse koning Mohammed VI. Het jubeljaar van de Nederlands-Marokkaanse betrekkingen opent eind dit jaar met een grote tentoonstelling van Marokkaanse kunstschatten in de Nieuwe Kerk in Amsterdam.
6 Ad van Liempt (6)
De Eerste Wet van Ad van Liempt (1949) luidt: ‘Nederland onthoudt dramatische gebeurtenissen alleen als de Nederlanders daarvan slachtoffer zijn, of in ieder geval geen dader.’ Is de baas van het programma Andere Tijden dat inmiddels 400.000 kijkers trekt en maakt samen met dit blad en de Volkskrant de Grote Geschiedenis Quiz (1 miljoen kijkers). Werkt na het succesvolle Kopgeld. Nederlandse premiejagers op zoek naar joden (2002) aan een geschiedenis van het NOS-Journaal. Het boek moet er begin 2006 zijn. Heeft een column over mediazaken in de Volkskrant.
5 Arie van Deursen (-)
Verliet de top-20 in 2002. Arie van Deursen (1931) keert verpletterend terug dankzij het fenomenale De last van veel geluk. De geschiedenis van Nederland 155-1702. De recensies waren ongekend lovend: ‘Geeft weer glans aan de Gouden Eeuw’, ‘Niemand die zo helder het verhaal van de geschiedenis kan vertellen’ en ‘De vrucht van een heel leven denken, doceren en schrijven over de Gouden Eeuw’. De eerste druk was binnen tien dagen uitverkocht. Wat drijft de voormalige hoogleraar nieuwe geschiedenis van de Vrije Universiteit? ‘Geschiedenis gaat over liefde voor de medemens. Liefde houdt niet op bij de dood. Daarom moet aandacht voor het verleden blijven bestaan.’ Antwoordde zijn oud-student Jan Peter Balkenende (zie 16): ‘We blijven een christelijke natie? Nee. Nederland is een heidens land met een christelijk verleden.’
4 James Kennedy (8)
Kort na De Moord: ‘Er bestaat in Nederland de laatste paar jaar ineens behoefte aan een heel scherp debat, wat in strijd is met de Nederlandse tradities.’ De in de Verenigde Staten opgegroeide James Kennedy (1963) is hét knuffeldier van de media. Wordt ook vaak geciteerd door ministers (Thom De Graaf) en politici (Wouter Bos). Voorspelde in tegenstelling tot Ruth Oldienziel (zie 17) de uitslag van De Verkiezingen wél goed: ‘Bush wint nipt.’ Sprak zijn oratie uit als hoogleraar contemporaine geschiedenis aan de Vrije Universiteit. De universiteiten in Nederland zei hij moeten ‘onafhankelijke denkers voortbrengen die hun stempel op het publieke leven kunnen en willen drukken’. Nieuwe James Kennedy’s dus.
3 Hans Blom (2)
De Baas van de Oorlog mengde zich natuurlijk in het debat dat ontstond nadat Prins Bernhard een open brief publiceerde in de Volkskrant over misvattingen over zijn verleden in diverse publicaties. ‘Misschien ga ik op mijn 92ste ook nog wel een keer om me heen slaan, want er zijn tegen mij in de loop van mijn leven talloze aantijgingen gedaan. Ik zou onder andere een nazi-mentaliteit hebben.’ Hans Blom (1943), directeur van het NIOD maakt zich samen met Piet de Rooy (zie 9) sterk voor een beter geschiedenisonderwijs. ‘Dit onderwijs heeft in tegenstelling tot wetenschappelijk onderzoek morele doeleinden. Vroeger was het vaderlandsliefde, nu beschouw ik geschiedenis als bijdrage aan burgerschap, menselijke waardigheid, democratie en beschaving.’
2 Maarten van Rossem (1)
Vierde tijdens De Verkiezingen zijn twintigjarig jubileum als televisiecommentator. ‘Het is alle dagen feest,’ sprak hij, ‘want er gaat bijna geen dag voorbij zonder tv-optredens, lezingen en debatten.’ De Moord raakte Maarten van Rossem (1943) diep, want hij was bevriend met Van Gogh en werd daarom uitgenodigd te spreken op de crematie. Schreef ter gelegenheid van de eerste Week van de Geschiedenis het boek Typisch Nederland, waarin hij uitlegt waarom hij van Nederland houdt. Ontving de NWO-oeuvreprijs ‘omdat zijn grote kracht ligt in het populariseren van wetenschap en omdat hij dit al vele jaren met een tomeloze energie, met humor en vreugde doet’. HP/ De Tijd: ‘Misschien wordt hij wel onze nieuwe Loe de Jong’ (zie 12). Let op: heeft een hekel aan douchen. ‘Dat doe ik niet meer dan strikt noodzakelijk is. Een keer per week of zo.’
1 Geert Mak (5)
Al meer dan 200.000 exemplaren zijn er verkocht. De dikke pil (1200 pagina’s) In Europa werd bekroond met de NS Publieksprijs. ‘De geschiedenisprofeet’, ‘de geschiedeniskampioen’ en ‘de nationale geschiedenisleraar’ wordt hij genoemd. Schreef eerder de historische bestsellers Hoe God verdween uit Jorwerd (1996) en De eeuw van vader (1999). Alles wat Geert Mak (1946) aanraakt, verandert in goud, lijkt het wel. ‘Wat gaat u doen tijdens de vakantie meneer Marijnissen?’ ‘In Europa uitlezen.’ En dat deden er velen. Reacties van lezers: ‘Ik kan niet anders dan buigen’, ‘Superboek’, ‘Goed treinboek’, ‘Geweldig mooi geschreven’ (Job Cohen) en ‘Als ik zijn boeken lees, ben ik weer trots op mijn land’ (de in Frankrijk wonende artiest Dave). Mak verdient de eerste plaats in de top-20 van 2004 omdat hij ons dit jaar ongekend historisch leesplezier schonk.
kader 1
Uit
5 Dik van der Meulen (19)
Won vorig jaar de AKO-Literatuurprijs voor zijn Multatuli-biografie uit 2002. Verzette zich uiteraard fel tegen de dreigende sluiting van het Multatuli-museum door de gemeente Amsterdam. ‘Culturele kaalslag. Welke gemeenteraad zou het in Londen aandurven het Dickens-museum te sluiten?’ Veegde de vloer aan met Kees Fens, die in de Volkskrant de AKO-Literatuurprijs meende te moeten hekelen.
4 Amanda Kluveld (17)
Columniste van NRC Handelsblad en docente cultuurgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Werkt aan een biografie van Marga Klompé en een filosofisch-historisch boek over pijn.
3 Hermann von der Dunk (15)
Vader van Thomas (zie 8 van de top-20). Wordt ook wel ‘de oude Von der Dunk’ genoemd. Is niet zo vaak meer in de publiciteit. Maakte gehakt van CDA-fractievoorzitter Maxime Verhagen (trouwens ook een historicus), discussieerde in De Balie te Amsterdam over Europa en vond de uitverkiezing van Fortuyn als Grootste Nederlander een blamage voor volk en vaderland. Wellicht werkt Von der Dunk in het geheim aan een Groot Werk.
2 Gerard Aalders (7)
Het enfant terrible van het NIOD werd door Prins Bernhard geattaqueerd in de befaamde open brief aan de Volkskrant (zie 3 van de top-20). Antwoord van Aalders: ‘brandhout’ en ‘historisch broddelwerk’. Noemde historicus en raadsheer Cees Fasseur die het voor Bernhard opnam ‘een muis die brulde’. Fasseur: ‘Het zal mij een rotzorg zijn wat Aalders vindt.’ Aalders boek Roof. De ontvreemding van joods bezit tijdens de Tweede Wereldoorlog (1999) verscheen in het Engels.
1 Jan Luiten van Zanden (4)
Won vorig jaar de Spinozapremie van 1,5 miljoen euro. Heeft al dat geld inmiddels in nieuw onderzoek gestopt en wil er ook historische databanken mee aanleggen. Van Zanden, hoogleraar in Utrecht en onderzoeker bij het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, kan op die manier met gemak de meest productieve historicus van Nederland blijven.
kader 2
Tip
5 Annejet van der Zijl
Brak in 2002 door met Anna, een biografie van Annie M.G. Schmidt, waarvan inmiddels 50.000 exemplaren zijn verkocht. Haar biografie dient als basis voor een dramaserie van de VARA en de NPS. Publiceerde onlangs Sonny Boy, het waargebeurde verhaal over de liefde tussen een oer-Hollandse moeder met vier kinderen en een twintig jaar jongere Surinaamse student in de eerste helft van de twintigste eeuw.
4 Martin Bossenbroek
Stond in 2002 hoog in de top-20. Verliet daarna de wetenschap om te gaan werken bij de Koninklijke Bibliotheek (KB). Is er inmiddels directeur Collecties en Dienstverlening. Slaagde erin de beroemde historici Peter Burke en Robert Darnton een fellowship aan te bieden bij de KB.
3 Wim van der Weiden
Eindredacteur van Anno, de publieksnaam van de Stichting Actueel Verleden te Den Haag. Zette eerder Museon en Naturalis op de kaart. Nam samen met dit blad het initiatief voor de eerste Week van de Geschiedenis. Wanneer is Anno, dat het historisch besef in Nederland moet vergroten, klaar? Van der Weiden: ‘We huldigen de D66-filosofie. Ooit moeten we zo vanzelfsprekend zijn dat we ons zelf kunnen opheffen.’
2 Wim van den Doel
Vorig jaar ook getipt. Volgde Henk Wesseling (zie 7 van de top-20) op als hoogleraar algemene geschiedenis te Leiden en sprak dit jaar zijn oratie uit. Publiceerde tegelijkertijd Europa en het Westen. Levert nu en dan commentaar in de kranten (‘VS en Europa kunnen niet zonder elkaar’, ‘Gevraagd Europese visie op VS’).
1 Luuc Kooijmans
Ontving de oeuvreprijs voor de geesteswetenschappen van het prins Bernhard Cultuurfonds (50.000 euro). Bekroond werden Vriendschap en de kunst van het overleven in de 17de en 18de eeuw (1997) en Liefde in opdracht. Het hofleven van Willem Frederik van Nassau (2000). De jury: ‘een degelijk vakman en een knap verteller.’ Publiceerde onlangs: De doodskunstenaar. De anatomische lessen van Frederik Ruysch. Weer een prachtig boek. Kooijmans verdient een hoogleraarschap.