Wie heeft nog gehoord van Gabrielle Petit? Tot in de jaren zestig was ze een volksheldin, die volop werd herdacht. Ze was een Belgische spionne die in 1916 door de Duitse bezetters van haar vaderland werd geëxecuteerd. Sophie De Schaepdrijver, vermaard door haar standaardwerk De Groote Oorlog, schreef een biografie over haar, die in twee delen uiteenvalt. Het eerste deel verhaalt van Gabrielle Petits bestaan, het tweede reconstrueert de mythe die van haar gemaakt is en gaat nader in op het fenomeen herinneringscultuur.
Petit werd geboren in 1893. Haar leven begon verschrikkelijk, en dat bleef zo. Haar moeder stierf vroeg, haar vader (die zijn vrouw mepte) maakte schuld op schuld en plaatste zijn kinderen in een weeshuis. Op haar vijftiende verliet Gabrielle de school en haar vooruitzichten waren bar: geen opleiding, geen geld, geen familie, geen connecties. Ze werd winkelmeisje en als maatschappelijk vernederde en getrapte kreeg ze het zwaar.
De oorlog ervoer ze als een buitenkans om haar deplorabele situatie te veranderen. Ze reisde haar verloofde, die naar Engeland was gevlucht, achterna om verpleegster te worden. Maar daar werd ze gerekruteerd door de Engelse inlichtingendienst, misschien omdat ze zich niet gedroeg overeenkomstig haar sociale status – ze sprak netjes. Ze opereerde als spionne vooral in Wallonië en rapporteerde over de Duitse logistiek en troepenbewegingen. Op 2 februari 1916 werd ze opgepakt en op 1 april van dat jaar geëxecuteerd. Ze vroeg en kreeg geen gratie – haar ‘radeloze trots’ speelde haar parten. Haar ongelukkige jeugd had haar uitdagend gemaakt.
Na de oorlog werd ze een icoon van het verzet tijdens de Eerste Wereldoorlog, de Belgische Jeanne d’Arc. Ze werd symbool van de vrouwenbeweging. Het maatschappelijke middenveld vereerde haar, omdat ze niet tot de massa behoorde en niet tot de elite. Als ‘volksmeisje’ had ze het op eigen kracht met eigen talenten gemaakt. In werkelijkheid, toont De Schaepdrijver, behoorde ze tot de gevallen bourgeoisie van Doornik; haar oudoom Jules Bara was ooit minister van Justitie. Vruchtbaar blijkt De Schaepdrijvers visie om het niet te laten bij de tegenstelling tussen werkelijkheid en mythe, maar die als een geheel te beschouwen. Want: de kern van de mythe was juist. Gabrielle was een ‘niemand’ en ze werd zo meedogenloos berecht vanwege haar geringe maatschappelijke status. Zo’n winkelmeisje mocht geen praatjes hebben.
Jeroen Vullings is biograaf en criticus.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
