In de drie decennia na 1969 kwamen in Noord-Ierland bij de gevechten tussen loyalisten en republikeinen (IRA) ongeveer drieduizend mensen om het leven als gevolg van bomaanslagen, executies en gevechten. Onder hen waren bijna tweeduizend burgers. De strijd, door de Britse autoriteiten eufemistisch ‘the Troubles’ genoemd, heeft altijd tot de verbeelding van filmmakers gesproken. Dat heeft tientallen films opgeleverd, waarvan de strekking uiteenloopt van sympathie voor de IRA tot walging van de door haar gehanteerde gruwelmethoden.
In de meest recente films kiezen filmmakers geen partij, maar laten ze het oordeel aan de kijker. Het beste voorbeeld is Hunger van de Engelse beeldend kunstenaar/filmmaker Steve McQueen. De briljante film, die vorig jaar op het filmfestival in Cannes de prijs voor beste debuut won, speelt zich af in 1981 in de beruchte Maze-gevangenis in Belfast, waar opgesloten IRA-activisten onder aanvoering van Bobby Sands met een hongerstaking de status van politiek gevangene willen afdwingen.
De Britse premier Margaret Thatcher geeft geen duimbreed toe (‘Er bestaan geen politieke moorden’) en beschouwt hen als gewone moordenaars en criminelen. Het leidt tot een prestigestrijd. Wie capituleert? Thatcher houdt stand, maar ook de IRA. De leiding wil dat de hongerstakers doorzetten.
Hunger toont hoe doodhongeren eruitziet en brengt Bobby Sands’ lichamelijke aftakeling gedetailleerd in beeld. Dat levert schokkende beelden op, die vragen oproepen over het inzetten van het eigen lichaam als wapen. Waarom offerde Sands zijn leven? Ideologisch fanatisme? Gehoorzaamheid aan de IRA-leiding? Hang naar martelaarschap? Anders dan de meeste films over hongerstakers, zoekt Hunger het niet in heldendom, maar zet de kijker aan tot denken. Belangrijke film.
Minder imposant, maar zeker de moeite waard is het Brits-Canadese Fifty Dead Men Walking. Ook deze politieke thriller is (losjes) geïnspireerd op historische feiten. Hij volgt in het jaar 1988 in Belfast de twintiger Martin McGartland, die als ritselaar met de verkoop van gestolen spullen het hoofd boven water houdt. Als hij in IRA-kringen terechtkomt, haalt een Britse antiterreur-inlichtingendienst hem over om als informant voor haar te werken. Dat de IRA zijn vriend, een kruimeldief, door de knieën schiet, geeft de doorslag.
De knul ontpopt zich tot een waardevolle kennisbron van voorgenomen IRA-aanslagen. Het verijdelen van terreurdaden redt naar schatting vijftig mensen het leven. Als het dubbelspel misloopt, staat de informant een gruwelijke marteldood door de IRA te wachten. Om te weten of die wordt voltrokken, moet u de film gaan zien.
Net als Hunger gaat Fifty Dead Men Walking niet over heldendom, maar over mensen die zich vastbijten in een even meedogenloze als hopeloze strijd. Het leidt tot een vicieuze cirkel van gewelddaden, die voortkomt uit het absolute geloof in het eigen gelijk. ‘Het is een vuile oorlog, waarin iedereen vindt dat het doel de middelen rechtvaardigt,’ zegt de Engelse inlichtingenofficier die de contactpersoon is van Martin over de strijd in Noord-Ierland.
Dat de door Ben Kingsley gespeelde man wel erg vaak fraaie oneliners paraat heeft (‘Het is moeilijker om voor je land te leven dan te sterven’) nemen we voor lief. Ook Martins perikelen met zijn vriendin doen weinig ter zake. Maar wie door deze zwakke punten heen kijkt, ziet een film over het verbijsterende gemak en cynisme waarmee alle partijen in Noord-Ierland met mensen omsprongen als pionnen op een schaakbord.
Kari Skogland, Fifty Dead Men Walking is vanaf 20 augustus in de bioscoop te zien. Steve McQueens Hunger is verkrijgbaar op dvd. € 9,95
Dit artikel is exclusief voor abonnees
