Na de dynastie van farao Achnaton (ca. 1388 – 1351 v. Chr.) barstte er een ware beeldenstorm los, aldus egyptoloog dr. Jaap van Dijk. Had deze farao het te bont gemaakt? Op de Collegedag Het Egyptische godenrijk, die op 5 november plaatsvindt in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, verzorgt Van Dijk een lezing over farao Achnaton en de opkomst van het monotheïsme.
Waarom wordt Achnaton gezien als een bijzondere farao?
‘Farao Achnaton heeft de godsdienst en de cultuur van het oude Egypte revolutionair veranderd. In de Egyptische godsdienst werden heel veel verschillende goden aanbeden. Achnaton vereerde nog slechts één god, de zonnegod Aton. Hij is de enige farao die een monotheïstische religie probeerde in te voeren en dat maakt hem zo bijzonder. Hij liet een nieuwe hoofdstad bouwen voor de god Aton, de stad Amarna. De oude religieuze stad Thebe en de oude hoofdstad Memphis liet hij links liggen.’
‘Achnaton had haast: in korte tijd wilde hij tempels en paleizen uit de grond stampen’
Voerde hij behalve het monotheïsme nog andere grote veranderingen door?
‘Achnaton voerde een nieuwe kunstzinnige stijl in, de Amarna-stijl. De klassieke Egyptische kunst was opgebouwd uit vaste verhoudingen waaraan je deze stijl direct herkent. Tijdens het regime van Achnaton werd van deze verhoudingen afgeweken waardoor kunst uit deze periode er heel anders uitziet. De Amarna-stijl was minder statisch. Daarnaast beeldde men ook andere onderwerpen af, zoals het doen en laten van de koninklijke familie. Voorheen rustte hier een taboe op. De farao werd in deze tijd ook op een heel andere manier afgebeeld dan voorheen gebruikelijk was, bijvoorbeeld met een groot kalebasvormig hoofd en vrouwelijke gelaatstrekken. Waarom dit zo was, weten we niet.
Behalve in de kunst, is de Amarna-stijl ook terug te vinden in de architectuur uit deze tijd. Traditioneel werden gebouwen van grote blokken zandsteen gebouwd. Deze blokken waren zwaar en werden met veel moeite bovenop elkaar geplaatst, maar Achnaton had haast. Hij wilde binnen korte tijd tempels en paleizen uit de grond stampen en liet daarom bouwen met kleine bouwblokjes.’
Wat gebeurde er nadat farao Achnaton overleed?
‘Dat weten we niet precies. Gedacht wordt dat zijn vrouw Nefertiti, de koningin, een korte periode Egypte bestuurd heeft nadat Achnaton was overleden. Daarna is zij opgevolgd door de beroemde farao Toetanchamon. Toetanchamon was waarschijnlijk de zoon van Achnaton en Nefertiti. Aan het begin van zijn regering was zijn naam Toetanchaton, naar de zonnegod Aton. Onder Toetanchaton werd alles teruggedraaid: hij veranderde zijn naam in Toetanchamon, naar de oude god van Thebe, het tegenwoordige Luxor. De oude steden Memphis en Thebe werden hersteld en er werd een begin gemaakt met het slopen van de tempels en paleizen in Amarna. Er barstte een ware beeldenstorm los. In bronnen na Achnatons dood werd geschreven dat hij Egypte in het verderf had gestort en dat de goden zich van Egypte hadden afgekeerd. Er was in het oude Egypte nooit zo’n grote breuk geweest zoals die na de Amarna-periode. Dat is uniek.’
Hoe komt het dat we ondanks deze beeldenstorm toch veel over de Amarna-periode weten?
‘Achnaton raakte na zijn dood snel in de vergetelheid, maar dankzij de bouwblokjes die tijdens zijn dynastie werden gebruikt voor het bouwen van tempels en paleizen, weten we nog vrij veel over deze tijd. Na zijn dood werden veel van deze blokjes gebruikt als vulling in de funderingen van tempels van latere farao’s. Tijdens opgravingen zijn ze in groten getale teruggevonden. Veel van deze beschilderde blokjes geven ons een beeld van het reilen en zeilen in de stad Amarna en de koninklijke familie.’
Bestel hier tickets voor de collegedag Het Egyptische godenrijk.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
