Home Evaldo Cabral de Mello, De Braziliaanse affaire

Evaldo Cabral de Mello, De Braziliaanse affaire

  • Gepubliceerd op: 28 september 2005
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Gert Oostindie
  • 3 minuten leestijd
Evaldo Cabral de Mello, De Braziliaanse affaire

De koloniale geschiedenis in ‘de West’ komt een beetje uit de schaduw van de pendant in Azië. Daarbij gaat het geografisch nog voornamelijk om Suriname, de Antillen en Aruba, maar ook hier ontstaat meer ruimte. Voor de Nederlandse geschiedenis in Brazilië, bijvoorbeeld.

Hoe was het ook weer? Onder auspiciën van de West-Indische Compagnie werd een deel van Noordoost-Brazilië, Pernambuco, dat tussen 1630 en 1654 een Nederlandse kolonie was, buitgemaakt op de Portugezen. Daarna werden de Nederlandse kolonisten voor altijd verdreven. Als leerschool was deze Braziliaanse periode beslissend. De Republiek raakte diep en naar zou blijken voor eeuwen betrokken bij de suikerproductie en de daarmee verbonden Afrikaanse slavenhandel. Portugese joden speelden daarbij een cruciale rol. Die bleven ze spelen in de verdere Nederlandse kolonisatie van de West, na het ‘versuym’ van Brazilië en hun onvermijdelijke vertrek aldaar: vanuit Amsterdam, maar evengoed in Nieuw-Amsterdam en vooral in Suriname, Curaçao en Sint-Eustatius.

De Nederlandse overheersing van Pernambuco is bij ons in vergetelheid geraakt, tot verbazing van de Brazilianen. Daar wordt deze periode juist van groot belang geacht. Onder het bewind van Johan Maurits van Nassau, ‘de humanistische prins’, werden in Pernambuco immers de eerste artistieke en wetenschappelijke studies uit de Braziliaanse geschiedenis gemaakt: een vroege bloeiperiode.

Bovendien wordt de lokale, uiteindelijk succesvolle opstand tegen het Nederlandse bewind wel voorgesteld als een protonationalistische beweging, vooruitlopend op de veel latere beweging voor onafhankelijkheid van Portugal. Overigens leven er ook wel tegengestelde sentimenten, namelijk het idee dat Brazilië onder Nederlands bewind vast veel verder zou zijn gekomen dan onder het ‘achterlijke’ Portugese bewind. Een redenering die in Suriname op z’n best verbazing zal oogsten.

Weinig moderne Nederlandse historici hebben over deze periode gepubliceerd. Het bekendste overzichtswerk, The Dutch in Brazil, dateert al van 1957 en werd geschreven door een Brit, Charles Boxer. Enkele gerenommeerde Braziliaanse historici namen de moeite Nederlands te leren om eigen onderzoek te doen. Onlangs verschenen twee van hun boeken in een Nederlandse vertaling. Van José Antonio Gonsalves de Mello verscheen enkele jaren geleden Nederlanders in Brazilië (1624-1654), een mooie sociaal-historische verkenning. En nu dan De Braziliaanse affaire, de vertaling van een van de vele boeken die Evaldo Cabral de Mello over deze episode schreef.

Wie van diplomatieke geschiedenis houdt zal van dit boek genieten. Cabral de Mello, zelf gewezen diplomaat, beheerst het genre tot in de finesses en beschrijft de schier eindeloze afwikkeling van dit koloniale avontuur nauwgezet maar gelukkig met ironie. Zijn bronnenonderzoek leverde vele aardige inkijkjes op in het toenmalige diplomatieke verkeer, waaronder krasse staaltjes van corruptie bij sleutelfiguren in de Republiek.

De Braziliaanse affaire biedt een uitvoerige analyse van een langzaam veranderend krachtenveld, waarin Portugal aanvankelijk weinig tegen de Republiek in te brengen heeft, maar diezelfde Republiek gaandeweg een toontje lager moet zingen onder toenemende Britse pressie. Het einde van het liedje is dat de Republiek definitief moet afzien van Noordoost-Brazilië, maar wel financieel gecompenseerd wordt, en dat Portugal steeds afhankelijker wordt van de Britten maar zich daarmee wél zowel Spanje als Nederland van het lijf weet te houden. Dat was het waard, oordeelt Cabral de Mello. Vooral omdat Brazilië anders blijvend in een Nederlands en een Portugees deel zou zijn verdeeld, met alle gevolgen van dien.

Anders dan Gonsalves de Mello’s Nederlanders in Brazilië biedt De Braziliaanse affaire nauwelijks inzicht in de geschiedenis van Nederlands-Brazilië zelf. De focus blijft Europees en diplomatiek. Volstrekt legitiem uiteraard, maar de vraag is wel of nu juist dít boek van Cabral de Mello in het Nederlands had moeten worden vertaald. Onder zijn andere werk is de studie Rubro Veio: o imaginário da restauração pernambucana, waarin hij onderzoekt hoe de Nederlandse periode een plaats kreeg in het beeld dat de Brazilianen in de zeventiende en achttiende eeuw creëerden van hun eigen verleden.

Misschien zou dat een betere keuze zijn geweest voor een vertaling – zeker als Cabral de Mello zou zijn verlokt om de lijn verder door te trekken tot het heden, waarin Brazilië die Nederlandse periode met verve blijft herdenken en vieren met tentoonstellingen, boekwerken en wat dies meer zij.

Gert Oostindie is directeur van het Koninklijk Intituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Scène uit het grote offensief
Scène uit het grote offensief
Recensie

Blunders en rivaliteit kostten mensenlevens in de Slag om de Schelde

Dat Zeeland met de Slag om de Schelde het grootste Nederlandse slagveld werd in de Tweede Wereldoorlog had niet gehoeven. Het was anders gelopen als de Britse legeraanvoerder Bernard Montgomery minder eigengereid was geweest. Zijn rivaliteit met de geallieerde opperbevelhebber Dwight Eisenhower hielp ook niet mee, blijkt uit de documentaire Het grote offensief. De film...

Lees meer
Amsterdam leverde zijn Joden uit aan de Duitsers, concludeert het NIOD
Amsterdam leverde zijn Joden uit aan de Duitsers, concludeert het NIOD
Recensie

Amsterdam leverde zijn Joden uit aan de Duitsers, concludeert het NIOD

Eerst waren er excuses van het Amsterdamse gemeentebestuur, pas daarna verscheen het bijbehorende onderzoek van het NIOD. Beide trekken dezelfde conclusie: de gemeente gaf volle medewerking aan het beleid van de Duitse bezetter om Amsterdam judenrein te maken. Maar waar burgemeester Femke Halsema koos voor het perspectief van de slachtoffers, staat het NIOD vooral stil...

Lees meer
Atatürks secularisme putte uit Franse bronnen 
Atatürks secularisme putte uit Franse bronnen 
Nieuws

Atatürks secularisme putte uit Franse bronnen 

De beweging van de Jonge Turken, die zich aan het begin van het twintigste eeuw inzette voor de modernisering van het vaderland, liet zich door Franse ideeën inspireren. Dat laat historicus Remzi Çağatay Çakırlar zien in zijn proefschrift, waarop hij onlangs in Leiden promoveerde.  In 1925 gaf de intellectueel en Jonge Turk Abdullah Cevdet een...

Lees meer
Speelfilm <i>Perla</i>: communisten ruïneren jong stel
Speelfilm <i>Perla</i>: communisten ruïneren jong stel
Recensie

Speelfilm Perla: communisten ruïneren jong stel

We mogen denken dat we ons lot in eigen hand hebben, maar de speelfilm Perla dwingt tot bescheidenheid. Daarin ruïneert het communistische regime in Tsjechoslowakije het leven van een jong stel. Het drama opent met de inval in 1968 in Tsjechoslowakije door de legers van het Warschaupact. Daarna schakelt de film over naar 1981 in...

Lees meer