Home Een papadag voor Darwin

Een papadag voor Darwin

  • Gepubliceerd op: 14 december 2009
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Jos van der Burg
  • 3 minuten leestijd

Meestal is de filmwereld er als de kippen bij als er iets te vieren valt, maar dat Darwin tweehonderd jaar geleden werd geboren en vijftig jaar later zijn revolutionaire werk On the Origin of Species publiceerde, heeft alleen de Engelse speelfilm Creation opgeleverd. In Hollywood bleef het verbazingwekkend stil.

Wilde het de vingers niet branden aan de wetenschapper die volgens fundamentalistische Amerikaanse christenen niet in schoolboeken thuishoort, maar op de brandstapel? Het zou verklaren dat de makers van de BBC-film speelfilm Creation pas na veel moeite een Amerikaanse distributeur vonden. Of is dat laatste te wijten aan het feit dat Creation een nogal suffe film is?

De biopic, die zich afspeelt in de jaren voor publicatie van On the Origin of Species in 1859, is gebaseerd op het boek Annie’s Box. Darwin, His Daughter and Human Evolution van Darwins achter-achterkleinzoon Randal Keynes. Die in 2001 gepubliceerde mengeling van historische fictie en feiten voert Darwin niet op als de oude, zwaarbebaarde, in zichzelf teruggetrokken wetenschapper die we kennen van foto’s en schilderijen, maar als een nerveuze veertiger, bij wie werk en privéleven met elkaar verstrengeld zijn. Ideaal materiaal voor een film over de mens achter de wetenschapper.

In Creation is Darwin een liefhebbende echtgenoot en vader, die door de dood van zijn tienjarige dochtertje Annie in 1851 definitief het geloof in God verliest. Darwin beschouwt zichzelf voortaan als agnost en zijn vrouw en kinderen moeten ’s zondags zonder hem naar de kerk.

Annies dood leidt tot nachtmerries en hallucinaties, maar ook tot het inzicht dat de natuur geen harmonieus goddelijk masterplan is, maar een wrede overlevingsmachine. Als Darwin in een bos wandelt en een vos een konijntje grijpt, legt hij geduldig aan een van zijn huilende kinderen het overlevingsprincipe uit: de vos moest het konijn grijpen, omdat anders haar jongen van honger omkomen.

Creation maakt aannemelijk dat leven en werk bij Darwin door elkaar liepen, maar weet geen maat te houden. De film schildert hem af als een man met opvattingen over huwelijk en vaderschap die feministen blij zullen maken, maar volstrekt ongeloofwaardig zijn. De kijker verwacht ieder moment dat Darwin aankondigt wekelijks een papadag te zullen nemen. Ook in de relatie met zijn vrouw doet hij niet denken aan een victoriaanse, maar aan een moderne man.

Veel dramatiek komt van de tegenstelling tussen de agnostische Darwin en zijn religieuze vrouw, die de denkbeelden van haar man beschouwt als goddeloze nieuwlichterij. De diepgelovige vreest dat God het er niet bij zal laten zitten: ‘Interesseert het je niet dat jij en ik voor eeuwig gescheiden zullen zijn?’

Haar opvatting dat haar man op Gods stoel is gaan zitten wordt gevoed door radicale biologen in Darwins omgeving, zoals Thomas Huxley. De agnosticus, die later om zijn felle verdediging van de evolutietheorie de bijnaam ‘Darwins bulldog’ kreeg, stak zijn blijdschap over Darwins theorie niet onder stoelen of banken: ‘U hebt God vermoord, sir.’

Darwin betwijfelde of dat wel zo positief was. In Creation houdt hij Huxley voor dat religie de samenleving bij elkaar houdt, waarop Huxley nijdig opmerkt dat Darwin de implicaties van zijn eigen theorie niet begrijpt. Darwin, die een zenuwinstorting nabij is, komt er niet uit en laat zijn vrouw beslissen over het lot van On the Origin of Species. Als zij het manuscript in de fik wil steken moet dat maar, want zijn huwelijk is belangrijker dan de wetenschap.

De ouderwetse gewoonte om briljante wetenschappers volledig los te zien van hun omgeving slaat hier nogal ridicuul door in het tegenovergestelde. Bovendien is het onzin. Darwin was geen halfzachte huilebalk, maar een kind van de patriarchale Victoriaanse tijd. Hoe hij werkelijk over vrouwen dacht, vermelden de makers niet. In 1838, twee jaar na de reis met de Beagle, maakte Darwin notities over de voor- en nadelen van het huwelijk. Trouwen zou hem tot ‘arme slaaf’ maken, maar het voordeel was dat een vrouw ‘in ieder geval beter dan een hond’ was.

De opvatting van Darwin als feminist heeft nog wat onderbouwing nodig.

Creation
vanaf 7 januari in de bioscoop

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Artikel

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?

De Verenigde Staten leggen sancties op aan Sudan omdat het leger chemische wapens zou hebben gebruikt in de burgeroorlog in het land. Volgens The New York Times zette de Sudanese legerleider Burhan chloorgas in bij gevechten met de paramilitaire eenheid Rapid Support Forces (RSF). Tijdens de Eerste Wereldoorlog gebruikten Duitse soldaten al chloorgas bij Ieper,...

Lees meer
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Interview

’Voor Poetin heeft de claim op de Krim iets spiritueels, net als voor Catharina de Grote’

Tijdens de collegedag Het Russische imperium op 26 juni vertelt historicus Ivo van de Wijdeven over de geschiedenis van de Krim. Hij geeft voorproefje van wat hij die dag gaat vertellen: ‘De Krim is de mythische geboortegrond voor zowel de Oekraïners als de Russen.’ ‘De Krim is al eeuwenlang een twistpunt en daardoor de ideale...

Lees meer
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer