Meestal is de filmwereld er als de kippen bij als er iets te vieren valt, maar dat Darwin tweehonderd jaar geleden werd geboren en vijftig jaar later zijn revolutionaire werk On the Origin of Species publiceerde, heeft alleen de Engelse speelfilm Creation opgeleverd. In Hollywood bleef het verbazingwekkend stil.
Wilde het de vingers niet branden aan de wetenschapper die volgens fundamentalistische Amerikaanse christenen niet in schoolboeken thuishoort, maar op de brandstapel? Het zou verklaren dat de makers van de BBC-film speelfilm Creation pas na veel moeite een Amerikaanse distributeur vonden. Of is dat laatste te wijten aan het feit dat Creation een nogal suffe film is?
De biopic, die zich afspeelt in de jaren voor publicatie van On the Origin of Species in 1859, is gebaseerd op het boek Annie’s Box. Darwin, His Daughter and Human Evolution van Darwins achter-achterkleinzoon Randal Keynes. Die in 2001 gepubliceerde mengeling van historische fictie en feiten voert Darwin niet op als de oude, zwaarbebaarde, in zichzelf teruggetrokken wetenschapper die we kennen van foto’s en schilderijen, maar als een nerveuze veertiger, bij wie werk en privéleven met elkaar verstrengeld zijn. Ideaal materiaal voor een film over de mens achter de wetenschapper.
In Creation is Darwin een liefhebbende echtgenoot en vader, die door de dood van zijn tienjarige dochtertje Annie in 1851 definitief het geloof in God verliest. Darwin beschouwt zichzelf voortaan als agnost en zijn vrouw en kinderen moeten ’s zondags zonder hem naar de kerk.
Annies dood leidt tot nachtmerries en hallucinaties, maar ook tot het inzicht dat de natuur geen harmonieus goddelijk masterplan is, maar een wrede overlevingsmachine. Als Darwin in een bos wandelt en een vos een konijntje grijpt, legt hij geduldig aan een van zijn huilende kinderen het overlevingsprincipe uit: de vos moest het konijn grijpen, omdat anders haar jongen van honger omkomen.
Creation maakt aannemelijk dat leven en werk bij Darwin door elkaar liepen, maar weet geen maat te houden. De film schildert hem af als een man met opvattingen over huwelijk en vaderschap die feministen blij zullen maken, maar volstrekt ongeloofwaardig zijn. De kijker verwacht ieder moment dat Darwin aankondigt wekelijks een papadag te zullen nemen. Ook in de relatie met zijn vrouw doet hij niet denken aan een victoriaanse, maar aan een moderne man.
Veel dramatiek komt van de tegenstelling tussen de agnostische Darwin en zijn religieuze vrouw, die de denkbeelden van haar man beschouwt als goddeloze nieuwlichterij. De diepgelovige vreest dat God het er niet bij zal laten zitten: ‘Interesseert het je niet dat jij en ik voor eeuwig gescheiden zullen zijn?’
Haar opvatting dat haar man op Gods stoel is gaan zitten wordt gevoed door radicale biologen in Darwins omgeving, zoals Thomas Huxley. De agnosticus, die later om zijn felle verdediging van de evolutietheorie de bijnaam ‘Darwins bulldog’ kreeg, stak zijn blijdschap over Darwins theorie niet onder stoelen of banken: ‘U hebt God vermoord, sir.’
Darwin betwijfelde of dat wel zo positief was. In Creation houdt hij Huxley voor dat religie de samenleving bij elkaar houdt, waarop Huxley nijdig opmerkt dat Darwin de implicaties van zijn eigen theorie niet begrijpt. Darwin, die een zenuwinstorting nabij is, komt er niet uit en laat zijn vrouw beslissen over het lot van On the Origin of Species. Als zij het manuscript in de fik wil steken moet dat maar, want zijn huwelijk is belangrijker dan de wetenschap.
De ouderwetse gewoonte om briljante wetenschappers volledig los te zien van hun omgeving slaat hier nogal ridicuul door in het tegenovergestelde. Bovendien is het onzin. Darwin was geen halfzachte huilebalk, maar een kind van de patriarchale Victoriaanse tijd. Hoe hij werkelijk over vrouwen dacht, vermelden de makers niet. In 1838, twee jaar na de reis met de Beagle, maakte Darwin notities over de voor- en nadelen van het huwelijk. Trouwen zou hem tot ‘arme slaaf’ maken, maar het voordeel was dat een vrouw ‘in ieder geval beter dan een hond’ was.
De opvatting van Darwin als feminist heeft nog wat onderbouwing nodig.
Creation
vanaf 7 januari in de bioscoop
Dit artikel is exclusief voor abonnees
