Home Een geschiedenis van het duister, Roger Ekirch, 396 p. De Bezige Bij, euro 29,90

Een geschiedenis van het duister, Roger Ekirch, 396 p. De Bezige Bij, euro 29,90

  • Gepubliceerd op: 23 mei 2006
  • Update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Marchien den Hertog

Nooit werd er in de vroegmoderne tijd over prachtige zonsondergangen gerept, constateert de Amerikaanse historicus Roger Ekirch in zijn Nacht en ontij, een sociaal-culturele ‘geschiedenis van het duister’. De nacht, concludeert Ekirch, was een onheilspellend oord, beladen met angst: oeroud en kinderlijk soms, maar vaak ook voor reële gevaren als diefstal, brand, moord of ongelukken in het donker.



Zo hoorde een Engelse dame in Venetië ’s nachts een schreeuw, vervolgens ‘een vloek, een plons en het geluid van borrelend water’, toen een lijk in het Canal Grande werd gedumpt, en dwaalde een meisje uit Aberdeenshire in 1739 af naar een kerkhof, waar ze in een pas gedolven graf viel en stierf.

De autoriteiten probeerden nachtelijke activiteiten dan ook te ontmoedigen door burgers met een avondklok binnen te houden of nachtwakers op pad te sturen, die dezelfde burgers echter uit de slaap hielden door ieder uur hard ‘welterusten’ te schreeuwen.

Veel mensen bleven toch wel wakker, voor werk – bakkers, smeden, thuiswerkers, doodgravers – of om ‘pret te maken’ met vrienden. Met name voor de hoogste en de laagste klassen bood het donker ook vrijheid en anonimiteit, om te eten, kaarten en, te drinken in bierhuizen, maar ook te stelen, stropen of in bendes de stad door te schuimen: ‘nachtwachten, ruiten van hoerenkasten gaan eraan,/ de nacht is voor streken en om uit te gaan.’

Met de komst in de achttiende eeuw van betere politiemachten en straatverlichting kwam er een einde aan de gevaren, maar ook aan de bescherming van het duister; merkte de Londense advocaat George Price, die in 1825 beboet werd vanwege het plassen tegen een lantaarnpaal. De grens tussen dag en nacht vervaagde en langzaam – steden eerst – verdween de wereld die Ekirch schetst in een caleidoscopisch panorama dat heel vroegmodern West-Europa beslaat, met uitstapjes naar de Verenigde Staten, Middeleeuwen en Oudheid.

En waarschijnlijk ook aan de soms curieuze gewoontes die hij beschrijft: hoe men zich diende te gedragen als men in de herberg met medegasten in één bed sliep bijvoorbeeld, of het verhaal van de arme noordse stormvogel, die zoveel vet bevat dat de bewoners van de Shetlandeilanden hem met een pit in de snavel zó als olielamp konden gebruiken.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Stilleven van Alexander Adriaenssen
Stilleven van Alexander Adriaenssen
Interview

Gevulde eieren met suiker en kaneel: zeventiende-eeuwse recepten bevatten verbazende combinaties

Voor de bouw van de Markthal in Rotterdam onderzochten archeologen de bodem en vonden er kookpotten, keukengerei en etensresten. Op deze plek werd dus ook vroeger al veel gegeten. Naar aanleiding van de vondsten is er nu een kookboek over de historische Rotterdamse cuisine. Het is volgens auteur Manon Henzen meer dan een receptenboek: ‘Historische...

Lees meer
Jacob Ruychaver met zijn gezin op een schilderij door Frans Hals
Jacob Ruychaver met zijn gezin op een schilderij door Frans Hals
Beeldessay

Pronken met onze families doen we al eeuwen

Gezellig, gelovig of rijk. Met een familieportret laten gezinnen aan de buitenwereld zien wie ze zijn. En dat ze hun leven goed voor elkaar hebben.  Wie in de zeventiende eeuw een Amsterdams grachtenhuis binnenliep, kon in de ontvangstkamer worden verwelkomd door een groot schilderij van de bewoners. Bijvoorbeeld van een strenge vader in donkere mantel...

Lees meer
Filmposter Zwei zu eins
Filmposter Zwei zu eins
Recensie

Duitsers op het dievenpad in schelmenfilm Zwei zu eins

Over het leven in de DDR bestaan veel grimmige films, maar Zwei zu eins bewijst dat je er ook een schelmenkomedie over kunt maken. De film speelt zich af in de zomer van 1990 in het Oost-Duitse Halberstadt. De aanstaande Duitse eenwording gaat in het stadje gepaard met massaontslagen en failliete fabrieken. Drie gedesillusioneerde werkloze...

Lees meer
Cover HN78 2025
Cover HN78 2025
Interview

Broedermoord en ruzie over de erfenis: familiedrama’s zijn van alle tijden

De zomereditie van Historisch Nieuwsblad is gevuld met artikelen over familie. Volgens eindredacteur Mirjam Janssen is het een prachtig thema omdat veel geschiedenis daar nu eenmaal begint. ‘Iemands status en opvoeding, en de mogelijkheden die hij of zij krijgt in het leven hangen voor een groot deel af van de familie. We laten zien hoe families...

Lees meer