Verzetsvrouw Franci Siffels geeft tijdens de oorlog haar man aan bij de Sicherheitsdienst. Daarna verraadt ze nog tientallen verzetsmensen. Die worden opgepakt, gemarteld en dikwijls gefusilleerd. Erik Schaap schreef Franci’s tragische levensverhaal.
In 1993 werd het Boekenweekgeschenk geschreven door W.F. Hermans. In de mist van het schimmenrijk was een gefingeerd dagboek en een typisch Hermans-verhaal, vol klunzigheid, dubieuze motieven, als idealisme vermomd eigenbelang en een nihilistische kijk op mens en samenleving. Ik moest eraan denken toen ik De verraadster van Erik Schaap las.
Schaap, biograaf van de belangrijke verzetsman Walraven van Hall en auteur van een reeks boeken over de Zaanstreek en de Tweede Wereldoorlog, reconstrueert in dit boek het korte levensverhaal van Franci Siffels.
Franci wordt in 1920 geboren in Zaandam, dat door de linkse arbeidersbeweging wordt gedomineerd, als dochter van een timmerman, die tijdens de crisis van de jaren dertig de sociaal-democratie inruilt voor de communistische partij. Vader Siffels wordt in 1939 gemeenteraadslid voor de CPN. Hoewel Franci de partijkrant rondbrengt, is ze geen bevlogen communiste. Ze houdt van mooie dingen, flirt graag en voelt er niet veel voor om hard te werken.
Op 19-jarige leeftijd trouwt Franci met Dingeman de Munck, die in de Spaanse Burgeroorlog in de Internationale Brigade tegen de troepen van generaal Franco heeft gevochten. Het stel krijgt in het voorjaar van 1941 een dochter, maar doordat Dingeman moet onderduiken leven ze al vrij snel gescheiden. Beiden verlenen hand- en spandiensten aan het verzet, en beiden nemen het niet erg nauw met de huwelijkse trouw. Maar wanneer Franci erachter komt dat Dingeman een relatie heeft maar haar zus Riek, neemt ze wraak door hem aan te geven bij de Sicherheitsdienst.
De Duitsers hebben al snel door dat Franci veel mensen kent uit het communistische verzet. Ze wordt onder druk gezet, maar lijkt ook erg bereidwillig mee te werken. Door haar verraad worden tientallen mensen opgepakt, gemarteld en dikwijls gefusilleerd, terwijl het verzet op zeker moment haar dochtertje ontvoert. Uiteindelijk wordt ze in mei 1944 door het verzet geliquideerd.
Het verhaal dat Schaap vertelt is een gruwelijk drama, vol verraad, heldenmoed, amateurisme en wreedheid. Ook beschrijft hij de liefde van Franci’s ouders, die niet kunnen geloven wat hun dochter op haar geweten heeft en haar willen wreken. De wijze waarop Schaap deze duistere geschiedenis heeft ontrafeld is knap, maar af en toe mist de lezer wel de context van het verhaal. Schaap vertelt bijvoorbeeld weinig over het linkse wereldje in de Zaanstreek of de organisatie van de illegale CPN. Aan de dramatiek van dit verhaal uit het mistige schimmenrijk van de oorlog doet dat echter weinig af.
De verraadster. Franci Siffels, de verzetsvrouw die overliep
Erik Schaap
256 p. Alfabet, € 19,99